همه ما موظفیم از افراط و تفریط بپرهیزیم. نه گریه زیاد، نه خنده زیاد. نه قبض زیاد، نه بسط زیاد. نه زهد زائد برحرف، نه آن بطر و عشر که در قبال زهد است. یک حد میانگین معقول. هم زندگی عادی داشته باشیم، هم رابطه مان با خدا محفوظ باشد.

مهم آن است که یک دل شکسته ای داشته باشیم. کسی که دارای دل شکسته است؛ هم ویرانه است، گنج در اوست، و هم مسلح است. در دعای کمیل می‌خوانیم: و سلاحه البکاء(2)؛ یک آدمی که اهل گریه و ناله است، مسلح است. آن که مسلح نیست هر عاملی می تواند او را فریب بدهد. یک نگاه حرامی، یک غیبتی، یک مال غیر حلالی... یک وقت هم که معمم شد، سمتی پیدا کرد، با یک رشوه، با یک عشوه ... چون مسلح نیست. وقتی مسلح نباشد، شیطان وقتی حمله کرد، می گیرد!

اگر مسلح نباشیم، همین است که می بینید هراز گاهی یک کسی یا به زندان می رود، یا خلع لباس می شود، یا آبرویش می رود...شیطان هم قسم خورده و هم همیشه در کمین است!

خدای سبحان نشانی اش را داده که أنا عند المنکسره قلوبهم اما نه افراط که همه اش بنالیم که پژمردگی به همراه بیایدو نه، همیشه شاداب باشیم.

دعای سحر را به جز ماه مبارک، در نماز شب تقطیع کنیم... اللهم انی اسئلک من بهائک بابهاه(4). این دعا به آدم جمال می دهد، طراوت می دهد، تازگی می دهد، دعای خوبی هم هست. این دعای نورانی سحر را، در آن پنج شش تا قنوتی که در نماز شب هست، بخوانید.

گریه‌تان هم محفوظ است؛ حالا برای سیدالشهداء(سلام الله علیه) گریه می کنید. گاهی هم شب جمعه گریه می کنید. اما نه همه اش گریه بکنید! ویرانه بودن غیر از افسرده بودن است! آن ویرانه خندان است که گنج در اوست. ویرانه همیشه خندان است! بعد هم چون مسلح است، هرگز شیطان به سراغ او نمی آید...

(1) منیه المرید. صفحه 124 (2) مفاتیح الجنان. دعای کمیل
(3) سوره ص. آیه 82 (4) بحارالأنوار. جلد .94 صفحه 370

دگر بار، روزه می‏‌گیریم، شب زنده‏داری می‏کنیم، شعایر را دو چندان می‌کنیم و سرانجام عید را با شادمانی و خشنودی جشن می‌گیریم و پس از آن به زندگی عادی باز می‌گردیم. بدین سان سال‏ها تکرار و بر حجم خاطرات افزوده می‌شود.
اما بیم آن می‌‏رود که روزه به عادتی بی‌‏روح و شعایر آن به سنت‏هایی سرگرم کننده بدل و ماه رمضان از همة معانی اصیلی‌اش تهی شده باشد. با نگاهی سریع در می‌‏یابیم که این مشکل، یعنی مشکل و مسئلة روزه و رمضان، مسئلة همه عبادات و همة مناسبت‌‏هاست. این آفت به همة عبادات و ایام راه یافته و اماکن مقدس و شعایر دینی و همة آموزه‏های آسمانی را در برگرفته است.

آیا نقش راهبری دین در هدایت آدمی به آخر رسیده است؟ و به آیین‏ها و خاطرات و تجمل بدل شده است؟ یا اینکه اساساً آموزه‏های دینی برای تخدیر آدمی آمده‏اند و از آنجا که سختی‌ها فرا گیریند این آموزه‏ها نیز همة زندگی آدمی را فرا گرفته‏اند. آیا اکنون که آدمی بر بسیاری از مشکلات و سختی‌‏هایش چیره گشته، باید از نقش دین بکاهیم؟

مؤمنان!
بهتر است پیش از آنکه دیگران از ما بپرسند ما خود این پرسش دشوار را از خود بکنیم. اما حقیقت این است که این پرسش و پاسخ‌ها پیش‌تر مطرح شده‏اند، اما ما آنها را نادیده گرفتیم، بر آنها چشم پوشیدیم و از سخن گفتن دربارة آنها روی برتافتیم، تا با واقعیت دلهره‏آور و تلخ روبه رو نشویم.

ای مؤمنان!
آیا در روزه‏هامان آثار روزه را می‌‏بینیم؟ و در نمازمان عروج آن را؟ آیا در فطر و قربان معانی این اعیاد و کارکردشان را حس می‌کنیم؟ آیا شعایر در ما فعل و انفعال و اماکن مقدس در ما اثر دارد؟
آیا در مسجد اقصی و کلیسای قیامت آن معانی را که بالقوه برای امتمان روشن بود, یافته‌ایم.
اینها تجارب تلخ و دردآور ما در متن واقعیت تلخ و درد آور ماست. پس بار دگر با نگاهی واقع بینانه، همه‌جانبه و با شجاعت و بینش آموزه‌های دینمان را ارزیابی کنیم, شاید راهی نو بپیماییم و در آنها زندگی بدمیم، و از هستی خود به دین و آموزه‏های والایش ببخشیم تا جایگاه رفیع و فراگیر خود را باز یابد. بگذاریم دین ابعاد وجودی ما را فراتر ببرد و کثرتمان را وحدت بخشد و تشتتمان را به همدلی بدل کند.

ای مؤمنان!
هرگاه اندیشة دینی و آموزه‌هایش در همة ابعاد زندگیمان؛ در خانه, در بازار، در دفتر کار، و در عرصه‌های حیات ما حضور داشته باشد، هرگاه حصارها را از احساس دینی در بند در عبادتگا‏ه‌ها، برداریم, و بگذاریم این احساس به کلیت حیاتمان راه یابد, به زندگیمان پا نهد، تا اختیار ما به دست او باشد و اثر گذارد و هدایت کند، هر گاه به او فرصت دهیم و نخواهیم که با منزوی کردن او از نقشش بکاهیم و او را از میان ببریم, تنها در این صورت است که آثار این گنج گرانمایه را در زندگی و در ساختن تمدن خود می‌بینیم.

مؤمنان!
روزة ماه رمضان و دیگر عبادات و شعایر دینی تنها فعالیتی جسمانی نیستند، بلکه حرکاتی سرچشمه گرفته از عقل و دل‌اند که به قالب حس در می‌آیند و با آن در می‌‏آمیزند، از همین رو هر گاه به دور از دخالت عقل و دل انجام گیرند، اعمالی خشک، کم رنگ و تقلیدگونه‌اند که ما را به خود مشغول می‌کنند, ولی تأثیری نمی‌گذارند.
بر ماست تا در این تجربة تازه و این ماه مبارک و در روزه‏اش، عقل و دل را در کنار جسم فعال کنیم. باید تفکر و تأمل کنیم، باید عشق بورزیم و حساس باشیم. باید این عشق و آن تأمل را در متن روزة خود جاری سازیم.

پیامبر فرمودند:«تفکر ساعه خیر من عباده سبعین سنه» (یک ساعت تفکر، برتر از هفتاد سال عبادت است.) امام صادق نیز فرموده‏اند:«هل الدین الا الحب؟» (آیا دین جز محبت است؟) این چنین روزة زنده‌ای، سپر آتش است و یکی از ارکان اسلام, مهمانی خداوند است و تکریم انسان. قدر انسان است و قَدَر او. فقط در این صورت است که رمضان شرایط و فضایی را فراهم می‌کند که در آن انسان گرامی ساخته می‌شود، انسانی که فاتح مکه است و پیروز بدر و سازندة تاریخ. این چنین رمضانی ماه الفت و همدردی با دیگران و فصل فراموشی کینه‏ها و اتحاد صفوف است. ماه وحدت کلمه و وحدت دل‏ها و ماه رستاخیز دوبارة امت است.

این گونه روزه داری ماه رمضان نخستین گام در ساختن امت و تاریخ است، تمرینی برای جهاد و آمادگی برای نبرد است، آغاز بازگشت به سوی خداست، به سوی سرزمین مقدس خدا، به سوی قدس. این وعدة حق خداوند است و خداوند از وعده‏اش تخلف نمی‌‏کند. خداوند می‌‏فرماید:«ولینصرن اللَّه من ینصره ان اللَّه لقوی عزیز الذین ان مکنا هم فی الارض أقاموا الصلوه و آتو الزکاه و امروا بالمعروف و نهوا عن المنکر و للَّه عاقبه الامور» (حج: 40 و 41)

بهشت در ناگواری‌ها و آتش دوزخ در لذایذ پیچیده شده است. این برای ابتدای راه است اما اگر جلوتر رفتی برعکس می شود. یعنی کارهای نیک و ملاقات با مؤمن و زیارت و معنویات که بهشت هستند برای تو لذت بخش می شوند و با میل و شهوت به سمت آنها می روی اما دنیا و آهل آن برای تو حزن آور و تلخ می شود... عمده این است که با میل و رغبت به سمت خدا و آخرت و اعمال نیک و با بی میلی به سمت دنیا برویم.

وقتی کسی به مهمانی دعوت شده باشد و برای ملاقات صاحبخانه بخواهد وارد شود وظیفه صاحبخانه است که به  سگ پاسبان که برای ممانعت از ورود بیگانگان کنار در بسته است بگوید به او کاری نداشته باشد و بگذارد داخل شود. شیطان سگ درگاه خداست برداشتن موانع از قبیل شیطان بر عهده صاحبخانه است شما یک کار بیشتر ندارید و آن توجه کامل به صاحبخانه است «کان حقا علینا نصر المومنین...» بر ما حقی است که مومنان را یاری کنیم «ان عبادی لیس لک علیهم سلطان» ای شیطان هر آینه تو بر بندگانم تسلط نداری...

- از کتاب مصباح الهدی. مرحوم حاج اسماعیل دولابی(ره)

در این مبحث به سیره عملی امام می پردازیم تا ره توشه ای برای عاشقان ماه رمضان باشد .حضرت امام (ره) توجه ویژه‏اى نسبت ‏به ماه رمضان داشته و بدین جهت، ملاقات‏هاى خودشان را در ماه رمضان تعطیل مى‏کردند و به دعا و تلاوت قرآن و... مى‏پرداختند.
و خودشان مى‏گفتند: «خود ماه مبارک رمضان، کارى است‏» (1) .
یکى از یاران امام، در این باره گفته است :
در این ماه، ایشان شعر نمى‏خواندند و نمى‏سرودند و گوش به شعر هم نمى‏دانند . خلاصه، دگر گونى خاصى متناسب با این ماه در زندگى خود ایجاد مى‏کردند، به گونه‏اى که این ماه را، سراسر، به تلاوت قرآن مجید و دعا کردن و انجام دادن مستحبات مربوط به ماه رمضان سپرى مى‏کردند. (2)
ایشان، به هنگام سحر وافطار، بسیار کم مى‏خوردند، به گونه‏اى که خادم‏شان فکر مى‏کردند که امام، چیزى نخورده است! (3)
حضرت امام رحمة الله علیه درباره رمضان چنین مى‏سرایند:

ماه رمضان شد، مى و میخانه بر افتاد

عشق و طرب و باده، به وقت ‏سحر افتاد

افطار به مى کرد برم پیر خرابات

گفتم که تو را روزه، به برگ و ثمر افتاد

با باده، وضو گیر که در مذهب رندان

 در حضرت حق این عملت ‏بارور افتاد (4)

عبادت و تهجد
از جمله برنامه‏هاى ویژه‏ حضرت امام (ره) در ماه مبارک رمضان ، عبادت و تهجد بود. امام عبادت را ابزار رسیدن به عشق الهى مى‏دانستند. و به صراحت ‏بیان مى‏کردند که در وادى عشق، نباید به عبادت به چشم وسیله‏اى براى رسیدن به بهشت نگاه کرد (5) .
اکثر آشنایان امام نقل مى‏کنند که ایشان از سن جوانى، نماز شب و تهجد، جزء برنامه‏هایشان بود.
بعضى از نزدیکان ایشان مى‏گفتند که وقتى در ظلمت و تاریکى نیمه‏ شب، آهسته وارد اتاق امام مى‏شدم، معاشقه امام را با ایزد احساس مى‏کردم و مى‏دیدم که با خضوع و خشوعى خاص، نماز مى‏خواندند و قیام و رکوع و سجود را بجا مى‏آوردند که حقا وصف ناپذیر بود. با خودم فکر مى‏کردم که شب امام، حقیقتا، لیلة القدر است (6) .
یکى از اعضاى دفتر ایشان، دراین باره مى‏گوید:
پنجاه سال است که نماز شب امام، ترک نشده است. امام در بیمارى و در صحت و در زندان و در خلاصى و در تبعید، حتى بر روى تخت ‏بیمارستان قلب هم نماز شب خواندند (7) .
امام توجه خاصى به نوافل داشتند و هرگز، نوافل را ترک نمى‏کردند. نقل شده است که امام، در نجف اشرف، با آن گرماى شدید، ماه مبارک رمضان را روزه مى‏گرفت و با این که در سنین پیرى بودند و ضعف بسیار داشتند، تا نماز مغرب و عشاء را به همراه نوافل به‏جاى نمى‏آوردند، افطار نمى‏کردند! و شب‏ها تا صبح، نماز و دعا مى‏خواندند و بعد از نماز صبح، مقدارى استراحت مى‏کردند و صبح زود، براى کارهایشان آماده مى‏شدند (8) .
خانم زهرا مصطفوى مى‏گوید:
راز و نیاز امام و گریه‏ها و ناله‏هاى نیمه شب ایشان، چنان شدید بود که انسان را بى اختیار، به گریه مى‏انداخت (9) .
یکى از اساتید قم نقل مى‏کرد: شبى میهمان حاج آقا مصطفى بودم. ایشان، خانه‏ جداگانه‏اى نداشتند و در منزل امام زندگى مى‏کردند. نصف شب از خواب بیدار شدم و صداى آه و ناله‏اى شنیدم، نگران شدم که مگر اتفاقى افتاده است، حاج آقا مصطفى را بیدار کردم و گفتم: «ببین چه خبر است!» . ایشان نشست و گوش داد و گفت: «صداى امام است که مشغول تهجد و عبادت است‏» (10) .
در ماه مبارک رمضان، این شب زنده دارى و تهجد، وضعیت دیگرى داشت. یکى از محافظان بیت مى‏گوید در یکى از شب‏هاى ماه مبارک رمضان، نیمه شب، براى انجام کارى مجبور شدم از جلوى اتاق امام گذر کنم. حین عبور، متوجه شدم که امام، زار زار گریه مى‏کردند! هق هق گریه‏ امام که در فضا پیچیده بود، واقعا مرا تحت تاثیر قرار داد که چگونه امام، در آن موقع از شب، با خداى خویش راز و نیاز مى‏کند. (11)
آخرین ماه مبارک رمضان دوران حیات امام، به گفته‏ ساکنان بیت، از ماه مبارک رمضان‏هاى دیگر متفاوت بود! به این صورت که امام همیشه، براى خشک کردن اشک چشم‏شان دستمالى را همراه داشتند، ولى در آن ماه مبارک رمضان، حوله‏اى را نیز همراه برمى‏داشتند تا به هنگام نمازهاى نیمه شب‏شان، از آن استفاده کنند! (12)

توجه ویژه به قرآن
امام خمینى (ره) توجه خاصى به قرآن داشتند، به ‏طورى که روزى، هفت ‏بار قرآن مى‏خواندند!
امام در هر فرصتى که به ‏دست مى‏آوردند، ولو اندک، قرآن مى‏خواندند. بارها دیده شد که امام، حتى در دقایقى قبل از آماده شدن سفره - که معمولا به بطالت مى‏گذرد - قرآن تلاوت مى‏کنند ! (13) امام بعد از نماز شب تا وقت نماز صبح، قرآن مى‏خواند . (14)
یکى اطرافیان امام مى‏گوید:
امام در نجف، چشم‏شان درد گرفت و به دکتر مراجعه کردند. دکتر بعد از معاینه‏ چشم امام گفت: «شما باید چند روزى قرآن نخوانید و به چشم‏تان استراحت ‏بدهید» . امام خندیدند و فرمودند: «دکتر، من، چشم را براى قرآن خواندن مى‏خواهم! چه فایده‏اى دارد که چشم داشته باشم و قرآن نخوانم؟ شما یک کارى کنید که من بتوانم قرآن بخوانم. » (15)
و در ماه رمضان یکى از همراهان امام در نجف، اظهار مى‏کرد که امام خمینى در ماه مبارک رمضان، هر روز ده جزء قرآن مى‏خواندند ، یعنى در هر سه روز، یک بار قرآن را ختم مى‏کردند . (16)
علاوه بر آن، هر سال چند روز قبل از ماه مبارک رمضان ، دستور مى‏دادند که چند ختم قرآن براى افرادى که مد نظر مبارکشان بود، قرائت ‏شود . (17)
گزیدهایى از توصیه‏ها و سفارش‏هاى امام به مناسبت ماه مبارک رمضان
شما در این چند روزى که به ماه رمضان مانده، به فکر باشید، خود را اصلاح کرده، توجه به حق تعالى پیدا نمایید.
از کردار و رفتار ناشایسته خود ، استغفار کنید! اگر خداى نخواسته، گناهى مرتکب شده‏اید، قبل از ورود به ماه مبارک رمضان ، توبه کنید! زبان را به مناجات حق تعالى عادت دهید! مبادا در ماه مبارک رمضان، از شما غیبتى، تهمتى و خلاصه گناهى سر بزند و در محضر ربوبى، با نعم الهى و در مهمان سراى بارى تعالى، آلوده به معاصى باشید! شما اقلا، به آداب اولیه‏ روزه عمل نمایید و همان ‏طورى که شکم خود را از خوردن و آشامیدن نگه مى‏دارید، چشم و گوش و زبان را هم از معاصى باز دارید! از هم اکنون بنا بگذارید که زبان را از غیبت، تهمت، بدگویى و دروغ نگهداشته، کینه، حسد و دیگر صفات زشت ‏شیطانى را از دل بیرون کنید!
اگر با پایان یافتن ماه مبارک رمضان، در اعمال و کردار شما هیچ گونه تغییرى پدید نیامد، و راه و روش شما با قبل از ماه صیام فرقى نکرد، معلوم مى‏شود روزه‏اى که از شما خواسته‏اند ، محقق نشده است.
اگر دیدید کسى مى‏خواهد غیبت کند، جلوگیرى کنید و به او بگویید! «ما، متعهد شده‏ایم که در این سى ‏روز ماه مبارک رمضان، از امور محرمه خود دارى ورزیم.» و اگر نمى‏توانید او را از غیبت ‏باز دارید، از آن مجلس خارج شوید! ننشینید و گوش کنید! باز تکرار مى‏کنم تصمیم بگیرید در این سى روز ماه مبارک رمضان، مراقب زبان، چشم، گوش و همه‏ اعضاء و جوارح خود باشید.
توجه بکنید که به آداب ماه مبارک رمضان عمل کنید; فقظ، دعا خواندن نباشد، دعا به معناى واقعى‏اش باشد . (18)

پى ‏نوشت‏ها:
1- پا به پاى آفتاب، ج 1، ص 286 .
2- برداشت‏هایى از سیره‏ امام خمینى( ره) ، ج 3 ، ص 90 .
3- همان، ص 89 .
4- روزنامه‏ جمهورى اسلامى، مورخ 8/1/69 .
5- روزنامه جمهورى اسلامى، 20 / 11 / 64 .
6- امام در سنگر نماز، ص 83 / هزار و یک نکته، حسین دیلمى، نکته 129 .
7- هزار و یک نکته، حسین دیلمى، حبیب و محبوب، ص 53 / سیماى فرزانگان، ص 180 .
8- سیماى فرزانگان، ص 159 / برداشت‏هایى از سیره‏ امام خمینى( ره) ، ج 3 ، ص 99 .
9- برداشت‏هایى از سیره‏ امام خمینى (ره) ، ج 3 ، ص 132 .
10- همان، ص 286 .
11- هزار و یک نکته، حسین دیلمى، نکته 104 / جلوه‏اى از خورشید ، ص 90 .
12- برداشت‏هایى از سیره‏ امام خمینى ، ج 3 ، ص 126 .
13- پا به پاى آفتاب، ج 1، ص 270 .
14- برداشت‏هایى از سیره‏ امام خمینى ، ج 3 ، ص 198 .
15- همان، ص 7.
16- همان .
17- پا به پاى آفتاب، ج 1 ص 181 .
18- سیماى فرزانگان، صص 159 و 161 برداشتهایى از سیره‏ امام خمینى، ج 3 ، ص 8 .

حضرت امیر(ع) فرمود: «صوم النفس امساک الحواس الخمس عن المآثم و خلو القلب من جمیع اسباب الشر» روزه جان یعنی چه؟ و چه کسی می تواند آن را درک و سپس عمل بکند؟

حال به این پرسش پاسخ می دهیم که : آیا روزه اثرات درمانی دارد ؟ و گستره آن تا کجاست؟
روزه آن است که انسان برای اطاعت فرمان خدا، از اذان صبح تا مغرب، از چیزهایی که روزه را باطل می کند خودداری نماید.
اهمیت روزه آنقدر زیاد است که با زندگی و زنده ماندن انسان عجین است. یکی از بهترین راه های درمان همه بیماری های جسمی و روانی این عصر، «روزه درمانی » است که روزه شکم، جسم را درمان می کند و روزه نفس، جان و روان انسان را .
امیرالمؤمنین (ع) می فرمایند:
«صیام القلب عن الفکر فی الآثام افضل من صیام البطن عن الطعام » روزه دل از [برای] اندیشه در [ترک] گناهان، بهتر از روزه شکم است از غذا خوردن و آشامیدن .

روزه جسم مرحله نازله روزه است و گستره آن محدود به زمان خاص می باشد . روزه جسم و شکم آسان است و هر کس با اراده اندک می تواند از عهده آن برآید . آنچه مهم است، روزه جان است که دامنه بسیار گسترده دارد و در عین حال بسیار سخت و دشوار است.
روزه جسم ، تنها می تواند مقدمه ای برای رسیدن به مرحله روزه جان باشد . رفع و دفع از خطورات ذهنی، خیالات، شبهات، انگیزه ها و غرض ها، شهوات عملی و ...، چیزی نیست که به صرف روزه جسم بدست آید . در مرحله روزه دل، تمام اعضا و جوارح انسان روزه دار است .

در حدیثی دیگر، امیرالمؤمنین(ع) می فرمایند: «صوم النفس امساک الحواس الخمس عن سائر المآثم و خلو القلب من جمیع اسباب الشر». روزه جان، خودداری کردن حواس پنجگانه از باقیمانده گناهان است و خلوت و آسوده ماندن دل از تمام اسباب پلید .
و نیز می فرماید: «صوم النفس عن لذات الدنیا انفع الصیام ». روزه جان از خوشی های (پست) دنیا سودمندترین روزه ها است .
برای مبارزه با بیماری های روانی چه باید کرد؟

تنها راه معقول مبارزه با آن، «سیر و سلوک علمی و عملی» است. روزه یکی اعمالی است که در درمان بیماری های روانی بسیار نقش آفرین است، همانطوری که در درمان بیماریهای «تن» نقش بسزایی دارد.

در بخشی از کتاب «روزه روش نوین برای درمان بیماری ها» نوشته - آلکسی سوفورین -دانشمند و طبیب روسی آمده: «امساک و روزه اختیاری و منظم، آثار مخصوصی در بدن پدید می آورد که بیماری های غیر قابل علاج از نظر پزشکان را بهبودی می بخشد . همان بیماری هایی که اگر تمام داروها و وسایل پزشکی جهان را در اختیار پزشکان قرار دهید آنها را قابل علاج نمی دانند . »

 روزه از جنبه ای دیگر دروازه بزرگ عبادت است . به این معنا که خودسازی و مقاومت در انجام عبادات را از روزه باید شروع نمود .
امیرالمؤمنین در این زمینه می فرمایند: «بندگان خدا؛ پرهیز از نافرمانی خدا، دوستان او را از در افتادن در حرام های او نگه داشته است، و دل آنان را به ترس وی همراه داشته است; چندانکه شب ها بیدارشان می دارد، و روزهای گرم را با تشنگی بر آنان به سر می آرد. آسایش عقبی را با رنج دنیا به دست آورند، و سیرآبی - آنجا - را با تشنگی خوردن - در اینجا - .»

این پیام خداوند است که: «فَإِنَّ مَعَ الْعُسْرِ یُسْرًا إِنَّ مَعَ الْعُسْرِ یُسْرًا » . به دنبال هر سیاهچاله، دو سپید چشمه ای است .
به دنبال هر تشنگی ای، تشریفات و تشویقاتی است و به دنبال هر گرسنگی و خودسازی، سودی . امیرالمؤمنین(ع) در این زمینه به درمانگاه و درمانگران بزرگی اشاره می کند که هم مجهز به تمام امکانات درمانی هستند و هم مجهز به درمانگران متخصص . می فرماید: «... خمص البطون من الصیام»

حضرت امیر (ع) می فرمایند: «اگر خدا رخصت کبر ورزیدن را به یکی از بندگانش می داد، به یقین منتی را بر پیامبران گزیده و دوستانش می نهاد، لکن خدای سبحان بزرگمنشی را بر آنان ناپسند دید و فروتنی را پسندید. پس پیامبران - از روی فروتنی - گونه های خود را بر زمین چسبانیدند، و چهره های خود را به خاک مالیدند، و برابر مؤمنان فروتنی نمودند و خود مردمانی مستضعف بودند . خدای شان به گرسنگی آزمود و به سختی مبتلایشان فرمود، و با ترس و بیماری امتحانشان کرد و با زیر و زبر کردنشان در سختیها، ایمانشان را پدید آورد.»

همچنین می فرماید: «والصیام ابتلاء لاخلاص الخلق » خداوند روزه را واجب کرد تا اخلاص آفریدگان آزموده گردد.»
در جای دیگر حضرت امیر (ع) می فرماید: «و مجاهدة الصیام فی الایام المفروضات، تسکینا لاطرافهم، و تخشیعا لابصارهم ...» .
و روزه گرفتن های دشوار، در روزهایی که واجب است تا اندامشان بیارامد با این کار، و دیده هایشان خاشع شود و جان هاشان خوار . و سبک ساختن دل های آنان، و بردن خودبینی از ایشان، به فروتنی که در این عبادت هاست: از چهره های شاداب را به تواضع برخاک سودن، و با چسبانیدن اندام های پاکیزه بر زمین، خردی خویش را نمودن، و رسیدن شکم ها به پشت به فروتنی و خواری به خاطر روزه داری .»

روزه نه تنها ضامن سلامتی تن و جسم است، بلکه بر روان هم اثر گذار بوده و بسیاری از بیماری های روانی، فشارهای عصبی و فشارهای روانی را می توان از طریق روزه درمان کرد. و راز اصلی روزه در اسلام، دست یافتن به سلامتی جان است، که اگر انسان به سلامتی جان دست نیابد، تمام هستی خویش را باخته است .