در گفت‌وگو با حجت‌الاسلام ملک‌پور بررسی شد؛

 

 مسئول تحقیقات سیره حضرت زهرا (س) در دانشنامه اهل‌بیت (ع) گفت: آیات بسیاری در ارتباط با مقام و منزلت حضرت نازل شده و براساس منابع اهل ‌سنت، مصداق عبارات قرآنی «مشکوة»، «لیلة»، «نساءنا» و «ابرار» حضرت زهراست.

حجت‌الاسلام امیرحسین ملک‌پور، از محققان دانشنامه اهل‌بیت (ع) در گفت‌وگو با خبرنگار آیین و اندیشه فارس با اشاره نقل‌های مختلف تاریخی در مورد تاریخ ولادت حضرت حضرت زهرا (س) گفت: بیشتر منابع، تاریخ ولادت سرور زنان جهان را بیستم جمادی‌الثانی سال پنجم بعثت عنوان کرده‌اند. برخی منابع اهل سنت نیز این تاریخ را 20 جمادی‌الثانی سال دوم بعثت بیان کرده‌اند. البته عده‌ای نیز معتقدند حضرت زهرا (س) 5 سال پیش از بعثت متولد شده است که این موضوع قابل قبول نیست.

* خلقت حضرت زهرا (س) خلقتی نورانی است

حجت‌الاسلام ملک‌پور با اشاره به اینکه حضرت زهرا (س) پیش از خلقت جسمانی، دارای خلقتی نورانی بوده است، اظهار داشت: درک این نکته مشکل است و برای فهم آن باید به روایات مراجعه کرد. احادیثی در کتاب‌های «معانی‌الاخبار» «کمال‌الدین» شیخ صدوق موجود است که این مطلب را شرح می‌دهد.
این کارشناس علوم روایی با اشاره به حدیث «خلق‌الله نور فاطمة قبل أن یخلق الارض والسماء» گفت: برای عده‌ای این سؤال مطرح می‌شود که انسان پس از آفرینش زمین خلق شده است. بنابراین چطور ممکن است که فاطمه (س) پیش از خلقت زمین خلق شده باشد؟ امام صادق (ع) به این سؤال پاسخ داده‌اند و جدّه خود را «حوریه انسانی» معرفی کرده‌اند، چرا خداوند حضرت زهرا (س) را از نور خود آفریده است.
وی افزود: در ادامه این روایت آمده است که از امام در خصوص جایگاه حضرت زهرا (س) در آن زمان سؤال می‌شود و پاسخ شنیدند: «در زیر گنبدی در عرش» و غذای آن حضرت نیز ذکر خدای سبحان معرفی می‌شود. بنابراین مشخص است که این خلقت، خلقتی از جنس نور است. در روایات است که پیامبر در شب معراج از میوه‌ای بهشتی (سیب یا خرما یا بِه) تناول کرد و خداوند آن مأکولات را در صلب پیامبر به نطفه‌ای مقدس تبدیل کرد.
این پژوهشگر علوم دینی با اشاره به ویژگی تَب‌بر بودن هر سه میوه مذکور ادامه داد: جالب اینکه امامان معصوم (ع) نیز هنگام تب به مادرشان متوسل می‌شدند و حتی دعایی در مفاتیح‌الجنان نیز برای برطرف کردن تب از لسان حضرت زهرا (س) بیان شده است. حتی دلیل نامگذاری حضرت فاطمه (س) را نیز چنین مطرح می‌کنند که شیعیان ایشان از آتش جهنم بریده شده‌اند، چنانچه در روایت می‌خوانیم «... لانّها فطمت هی وشیعتها عن النار».

* آیات «تطهیر»، «مباهله» و «قدر» بیانگر مقام و منزلت حضرت زهرا (س) است

حجت‌الاسلام ملک‌پور در ادامه این گفت‌وگو به بیان شأن نزول برخی آیات در خصوص حضرت زهرا (س) در روایات منابع اهل تسنن پرداخت.
وی با اشاره به آیه تطهیر (...إِنَّمَا یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَیُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیرًا) گفت: در حدیث 3206 سنن ترمذی آمده است وقتی این آیه نازل شد پیامبر (ص) شش ماه متوالی به در خانه حضرت زهرا (س) مراجعه و این آیه را تلاوت می‌کرد.
همچنین در حدیث 2424 صحیح مسلم نیز آمده است؛ حضرت پیامبر (ص) به خانه زهرا (س) می‌رفت، پارچه پشمینه به دور خود و اهل خانه می‌پیچید و این آیه را تلاوت می‌کرد. ماجراهای مشابهی نیز در کتاب‌های فضائل‌الصحابة و معجم‌الکبیر نقل شده است.
این حدیث‌پژوه معاصر از آیه 61 سوره آل‌عمران (...فَقُلْ تَعَالَوْاْ نَدْعُ أَبْنَاءنَا وَأَبْنَاءکُمْ وَنِسَاءنَا وَنِسَاءکُمْ وَأَنفُسَنَا وأَنفُسَکُمْ...) به عنوان مدرک دیگری برای اثبات حقانیت حضرت زهرا (س) نام برد و گفت: در جلد چهارم، حدیث شماره 32 صحیح مسلم از زبان «سعد بن أبی وقّاص» آمده است که وقتی آیه مباهله نازل شد، پیامبر (ص)، علی، زهرا و حسنین علیهم‌السلام را صدا کرد تا با آنها در محل موعود حاضر شود. این حدیث در کتاب سنن ترمذی، جلد 5، حدیث شماره 3724 نیز آمده است.
حجت‌الاسلام ملک‌پور با اشاره به آیات 7 تا 9 سوره مبارکه انسان و ماجرای نذر حضرت علی (ع) و فاطمه (س) و روزه‌داری آنها و بخشش افطار به فقیر، یتیم و اسیر گفت: این روایت در جلد چهارم، صفحه 169 تفسیر کشاف آمده است. یکی دیگر از آیاتی که شأن نزول آن را مرتبط حضرت زهرا (س) می‌دانند، آیه 18 سوره مطففین (کَلَّا إِنَّ کِتَابَ الْأَبْرَارِ لَفِی عِلِّیِّینَ) است. در جلد دوم صفحه 405 شواهد التنزیل آمده است که ابن‌عباس، مصادیق «ابرار» در این آیه را جویا می‌شود و پیامبر (ص) اهل‌بیت (ع) را معرفی می‌کند.
پژوهشگر مؤسسه دارالحدیث، آیه 9 سوره حشر (وَالَّذِینَ تَبَوَّؤُوا الدَّارَ وَالْإِیمَانَ مِن قَبْلِهِمْ یُحِبُّونَ مَنْ هَاجَرَ إِلَیْهِمْ وَلَا یَجِدُونَ فِی صُدُورِهِمْ حَاجَةً مِّمَّا أُوتُوا وَیُؤْثِرُونَ عَلَى أَنفُسِهِمْ وَلَوْ کَانَ بِهِمْ خَصَاصَةٌ وَمَن یُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُوْلَئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ) را نیز یکی دیگر از این آیات عنوان کرد و گفت: در شواهد‌التنزیل و مجمع‌البیان آمده است که ابن‌عباس از پیامبر در خصوص «یؤثرون» سؤال کرد که یا رسول‌الله! این جماعت کیستند که خدای تعالی محبت آنها را بر ما واجب گردانیده است؟ و فرمود: علی و فاطمه و حسن و حسین (ع).
حجت‌الاسلام ملک‌پور با اشاره به آیه 35 سوره نور (اللَّهُ نُورُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ مَثَلُ نُورِهِ کَمِشْکَاةٍ فِیهَا مِصْبَاحٌ الْمِصْبَاحُ فِی زُجَاجَةٍ الزُّجَاجَةُ...) گفت: «مشکوة» چراغدانی است که از قسمت‌های مختلف چراغ محافظت می‌کند. روایات مختلف مراد از «مشکوة» را حضرت زهرا (س) دانسته‌اند، چرا که از وظایف ایشان حفظ اعضای چراغ یعنی پیامبر (ص) امیرالمؤمنین و حسنین (ع) بود. شبهه‌ای نیز مطرح می‌کنند که در جریان آتش‌زدن خانه امیرالمؤمنین (ع) چرا با وجود حضور علی (ع) در خانه، حضرت زهرا (س) پشت درآمد؟ یکی از دلایل این حضور، «مشکوة بودن» حضرت زهرا (س) است که برای حفظ یکی از اعضای چراغ اقدام کرده، چنانچه پیش از آن نیز در ماجرای جنگ احد و مجروح شدن پیامبر (ص) از ایشان نگهداری و مراقبت کرده بود.
این کارشناس علوم دینی در خصوص دلیل دوم پاسخ به شبهه مذکور گفت: خود حضرت زهرا (س) در یکی از روایات می‌فرماید: ‌آمدم پشت در تا مهاجمان خجلت‌زده شوند و به حرمت دختر رسول خدا (ص)، از تصمیم خود بازگردند. البته دلیل دیگری هم برای حضور حضرت زهرا (س) عنوان شده که همانا اهمیت ولایت و دفاع از ولی عصر است.
این پژوهشگر حدیثی با اشاره به آیات «إنّا انزلناه فی لیلة المبارکة» و «إنّا انزلناه فی لیلة القدر» گفت: در تفسیر فرات کوفی، «لیلة» را «فاطمه» معرفی کرده‌اند، بدین معنا که خداوند قرآن را در شأن وجودی حضرت زهرا (س) نازل کرده‌ است. این حدیث در جلد اول ، صفحه 478 کتاب کافی نیز موجود است.
حجت‌الاسلام در پایان با اشاره به سوره مبارکه کوثر گفت: در شرح نهج‌البلاغه «ابن‌ابی‌‌الحدید» شأن نزول این سوره مرتبط با حضرت زهرا (س) عنوان شده است.

 مرکز خبرحوزه، آیت‌الله جوادی آملی در درس اخلاق خود گفت: قرآن کریم در آیات مختلفی تصریح کرده که غذای برخی چرک و لجن است و تاکید کرده که کسی که با قلم و زبان خود آبروی مردم را می‌ریزد و به این و آن نیش می‌زند، بوته‌های تیغی را می‌خورد که با حرف‌هایش کاشته است.
این مفسر قرآن کریم افزود: انسان بعد از مرگ یک جامه و غذا دارد، اگر خدمت به مردم کند و مشکلاتشان را حل کند جامه‌اش پرنیان و نرم بوده و اگر سعی در آبروریزی و نیش زدن داشته باشد، غذایش بوته‌های تیغ است.
وی ادامه داد: اینکه بعضی از افراد نمی‌توانند از لحظات تنهایی خود به درستی بهره برده و احساس خستگی می‌کنند، به خاطر این است که ارتباط خوبی با پروردگار خویش ندارند و یکی از مشخصات افراد مفلس است.
این استاد حوزه تصریح کرد: یک محقق همواره از تنهایی لذت برده و با دوستان خود که همان کتاب، قلم و فکر او است، مانوس می‌شود، زمانی که در جمعی قرار می‌گیرد خود را تنها می‌بیند چون از دوستان حقیقی‌اش دور مانده است.
جوادی آملی اضافه کرد: کسی که به خداوند توکل کند مشکلاتش حل می‌شود، چراکه خداوند وکیلی است که از همه وکلا عادل‌تر، تواناتر و بخشنده‌تر بوده به همه اسرار پشت پرده آگاه است و درون قلوب را می‌بیند.
وی تاکید کرد: هر کس خداوند را داشته باشد، دیگر مشکلی در زندگی ندارد چراکه خداوند عالم به تمام هستی است.
این استاد حوزه تصریح کرد: کسانی که با خدا انس دارند اگر باران مصیبت بر سرشان ببارد، پناهگاهی جز خدا را نمی‌جویند و در هر حال به خدا پناه می‌برند.
وی گناه را بدبو توصیف کرد و بیان داشت: گناه، بدبو است و استغفار انسان را معطر می‌کند.
وی در پایان با اشاره به برخی از صفات افراد وارسته و عالم ابراز داشت: بستن کمربند ایمنی قلب، که نگذارد هر چیزی وارد قلب شده یا از آن خارج شود، کار هر کسی نیست و صاحبدل کسی است که قلب را از هجوم شیطانی ایمن نگه دارد.

همانطور که می‌دانید دایره این نام‌ها دورترین موجودات نسبت به خدای تعالی (یعنی شیطان رانده و لعنت شده) تا مقرب‌ترین و نزدیک‌ترین بندگان او را که همان اسماء حسنای پروردگار باشند، دربر گرفته است.
درباره وجود با عظمت امام غایب (ع)، هرچند به نام ایشان به شکل لفظی تصریح نشده است، اما آیات مختلفی از کلام‌الله مجید، حول امامت و ولایت (به طور کلی) و نیز حول منجی موعود بشریت و قیام ایشان، تفسیر و تأویل شده است که از میان آنها بعضی با صراحت بیشتری در این باره سخن گفته است.
مطابق روایات اهل بیت (ع)، تاکنون بیش از 140 آیه از آیات نورانی قرآن، بنا به نقل تشیع و تسنن، به وجود شریف امام زمان (عج) تأویل شده است، که از آن جمله، علامه مجلسی بیش از 70 آیه کریمه را با استناد به روایات درباره ظهور آخرین حجت حیّ پروردگار، نقل کرده است.
همچنین علمای دیگری نظیر علامه بحرانی، سید صادق شیرازی، علی‌اکبر مهدی‌پور، خادمی شیرازی و ... در آثار ارزشمندی مانند تفسیرالبرهان و المحجة فی ما نزل فی القائم الحجة (که توسط سید مهدی حائری قزوینی با عنوان سیمای حضرت مهدی (ع) در قرآن، به فارسی برگردانده شده است)؛ المهدی فی القرآن (که با عنوان موعود قرآن به فارسی ترجمه شده است)، سیمای امام زمان(ع) در قرآن و ... به بررسی این آیات اقدام کرده‌اند.
این آیات را می‌توان به چند دسته تقسیم‌بندی کرد، دسته‌ای از آیاتی که به وجود امام مهدی (ع) تأویل شده است، به وصف آن بزرگوار و بیان جایگاه تکوینی و تشریعی‌شان در عالم هستی اشاره دارند، مانند اینکه امام مهدی(ع)، «غیب» عالم است که ایمان به آن، شرط ورود در حلقه اهل ایمان است.
از جمله اوصاف دیگری که در آیات قرآن، در خصوص معرفی امام عصر(ع) آمده است، عبارتند از آب گوارا، رفیق نیکو، حق، غیب مورد انتظار خداوند که مؤمنان نیز به انتظار برای اوامر شده‌اند، قرآن عظیم، ولی کسی که مظلومانه شهید شد، صراط السّویّ (راه میانه)، کسی که خود و یارانش أولی بأس شدید (دارای قوت رزم‌آوری) باشند، نور خداوند که هرکه را بخواهد به وسیله آن هدایت می‌کند و نور پروردگار که زمین را به وسیله آن نورانی خواهد کرد، انسان مضطرّی که هنگامی‌که دعا نماید مستجاب شود، ستاره پنهان شده (الخنّس)، برخی از آسمان، تجلی‌بخش روز، مطلع فجر (سپیده پگاه)، دارای دین قیمه (استوار)، باطل‌کننده باطل، فتح و نصرت پروردگار، آیت و نشانه خداوند، کسی که یارانش را بندگان شایسته پروردگار تشکیل می‌دهند، آنکه به سبقت گرفتن برای پیروی و اطاعتش امر شده است و ...
بخش دیگری از آیات موعود در قرآن، به حتمی بودن ظهور امام (ع) و قطعی بودن انتقام از ظالمان و ستم‌پیشگان و استقرار حاکمیت صالحان و شایستگان بر عرصه گیتی اختصاص دارد.
هرچند، بیان تفصیلی و دلالات آنها بر طبق روایات نقل شده، مجال مبسوطی را طلب می‌کند و از حوصله این نوشتار، خارج است، اما مناسب است که برای نمونه به چند آیه معروف از این دسته عنایت داشته باشیم.
در آیه شریفه وعد الله الذّین آمنوا منکم وعملوا الصّالحات لیستخلفنهّم فی الأرض کما استخلف الّذین من قبلهم ولیمکّننّ لهم دینهم الذّی ارتضی لهم و لیبدلنهّم من بعد خوفهم أمناً یعبدونی لایشرکون بی شیئاً (1)
(خداوند به کسانی از شما که ایمان آورده و عمل صالح انجام داده‌اند، وعده فرموده که در زمین خلافت دهد، چنانکه امم صالح، پیامبران گذشته را جانشین پیشینیان خود ساخت و دین پسندیده آنان را بر همه جا مسط و نافذ گرداند، و بر همه مؤمنان پس از ترس و هراس از دشمنان، ایمنی حاصل عطا فرماید که مرا عبادت کرده، هیچ به من شرک نورزند)
امام صادق (ع) فرمودند: [بخش نخست آیه] درباره علی بن ابی‌طالب و امامان از فرزندان ایشان نازل گشته است و منظور از [بخش پایانی آیه] ظهور قائم (ع) است. (2)
سومین بخش از آیات موعود در قرآن، آیاتی هستند که طی آنها، خداوند متعال به بیان شرایط دشوار روز میعاد و قیام موعود برای منکران و کسانیکه تا آن هنگام ایمان نیاورده‌اند، پرداخته است و اهل کفر را انذاری شدید داده است.
از جمله، با این تعابیر و الفاظ، لحظات آن روز وصف شده است؛
روز خدا: خداوند متعال می‌فرماید: «پس آنان را به روزهای خدا یادآور باش» (3)
امام باقر (ع) فرمود: «ایام‌الله سه تا هستند: روزی که حضرت قائم (ع) به‌پا خیزد، روز رجعت و روز قیامت» (4)
روزهنگام معین شده: خداوند به شیطان می‌فرماید: «البته تو از مهلت شدگانی، تا روز وقت معین شده.» (5)
اسحاق بن عمار می‌گوید: از امام صادق (ع) درباره گفته ابلیس پرسیدم، که آن چه روزی خواهد بود؟ حضرت فرمودند: «وقت معلوم، روز قیام قائم آل محمد(ع) است، هرگاه خداوند او را برانگیزد، در مسجد کوفه که ابلیس می‌آید در حالی که بر زانوهایش راه می‌رود و می‌گوید: ای وای از این روزگار، آنگاه از پیشانیش گرفته شده، گردنش زده می‌شود. آن هنگام، روز وقت معلوم است.» (6)


---------------
پی‌نوشت‌ها:
---------------

1) سوره نور/ آیه 55.
2) بحرانی، المحجة؛ ترجمه مهدی حائری قزوینی، ص 39 به نقل از: نعمانی، الغیبة، ص 126.
3) سوره ابراهیم / آیه 5
4) شیخ صدوق، خصال، ص 108
5) سوره حجر (15)، آیه 36 و 37و 38
6( راوندی، دلائل الإمامة، ص 240