خسروشهر با گذشتهای پر فراز ونشیب ریشه در عمق تاریخ آذر بایجان وحتی ایران دارد از تمدن اوراتوئیان تا ادوار بعد آن و وجود معابد وآتشکده های بسیار بزرگی بوده است از دوران بعد از اسلام تا انقلاب مشروطیت وبعد آن تا انقلاب اسلامی تاریخی سراسر حماسه وافتخار دارد این دیار خواستگاه عالمان عارف وعارفان عاشق وپایگاه مشاهیر زمان بوده است خسروشاه مهد تمدن وعشق به ولایت ومملو از ارادتمندان علی (ع) وخاندان بزرگوار اوست .

تدین تعهد شجاعت غیرت همت وتلاش مردان وزنان این منطقه در تاریخ زبانزد خاص وعام بوده ومی باشد باغها چشمه سارها کوههای زیبا بازار پر رونق مراکز اقتصادی صنعتی وتولیدی وتعاونی های مختلف خاک حاصلخیز ومستعد جاذبه های تاریخی وغنی ومردم بسیار تلاشگر این دیار همه وهمه دست در دست هم شهری زیبا وجذاب ودیدنی بوجود آورده است این همه شور وعشق وآبادانی وتاریخ وحماسه می طلبد که مجموعه ای ماندگاراز تاریخ جغرافیا واستعداد های مردم صنعت وآثار فرهنگی این دیار در مجموعهای هر چند کوچک وناقص گردآوری شود تا هر آنچه که در دل تاریخ ضبط وثبت شده است در حد توان بر این مکتوب نقش بندد بگونه ای که آیندگان بویژه نسل جوان وتلاشگر وعلاقمندان به گذشته وتاریخ این دیار بعنوان چراغی کم فروغ بهره گیرند بر این اساس مجموعه حاضر را به یاری خداوند متعال جمع آوری نمودم هر چند کامل نیست وعیوب بسیاری بر آن وارد اما آیینه ای کوچک از وضعیت خسروشاه می باشد.

 موقعیت جغرافیایی خسروشهر

خسروشاه ویا به عبارتی خسروشهر یکی از آبادترین وتاریخی ترین شهر های آذر بایجان به شمار می رود .

شهرستان خسروشهر در 24 کیلومتری جنوب غربی شهر تبریز واقع شده است این شهر از طرف شرق به پیش کوه آوراق واز طرف غرب به پیش کوه صراف واز طرف جنوب به رشته کوههای سهند منتهی است ارتفاع شهر از سطح دریا 1360 متر می باشد ومجموع مساحت بخش 244 کیلومتر مربع است در آخرین سر شماری منطقه خسروشاه دارای جمعیتی بیش از 45000 نفر بوده است که در خود شهر وروستاهای اطراف ساکن بوده اند .

دراوایل انقلاب اسلاتمی ایران نام شهر از خسروشاه به خسروشهر تغییر نام دادجاده ترانزیتی تبریز –مراغه از شهر می گذرد وهمچنین راه شهرستان اسکو نیز از این شهر است راه آهن تبریز به تهران نیز از داخل شهر وازمیان باغات ومزارع زیبای عبور می کند ودر شهر دارای ایستگاهاست فاصله شهر تا اسکو 7کیلومتر وتا شهر ایلخچی 3 کیلومتر است وبا گسترش راه های ار تباطی این شهر به یکی از شاه راههای ار تباطی تبدیل شده است وروز به روز نیز بر وسعت شهر افزوده می شود .

این شهر یکی از مناطق کهن وشهر قدیمی سکونت انسانهای اولیه است اشیای کشف شده در این شهر قدمت شهر را به 3000 سال قبل از میلاد می رساند در کتاب تاریخ ماد دیاکونف روسی این شهر را آنیاشتانیا می نامد این شهر تا زمان ساسانیان وپادشاهی خسروپرویز به این نام خواند می شده است وبعد از تاج گذاری خسروپرویزبه خسروشاه تغییر نام داد .

کارخانه ها وکار گاهها ی بزرگ وکوچک در قسمتهای مختلف شهر وجود دارد وروز به روز بر تعداد این کارخانه ها افزوده می شود امروزه صنایع شهر حرف های زیادی برای گفتن در اقتصاد استان وایران دارند .

آب وهوای مناسب این شهر را در کشاورزی نیز نمونه ساخته است همچنین مرکز بزرگ تحقیقات کشاورزی در شهر کمک شایانی را در پیش برد اهداف کشاورزی دارد این مرکز یکی از مراکز تحقیقاتی پیشرفته کشور بشمار می رود که انواع

آزمایشات در خاک وآب وانوع محصولات را انجام می دهد .

 آب وهوا

خسروشهر به علت موقعیت کوهستانی از آب وهوایی سرد وخشک در زمستان بر خوردار است که در مواقعی دمای هوا در روزهای سرد زمستان به بیش از 20 در جه زیر صفر میرسد اما با شروع فصل بهار وتابستان آب وهوا رفته رفته رو به گرمی می گذارد ودمای هوا با گرم شدن روزها بالا می رود ودر روزهای گرم تابستان به بالای 35 در جه می رسد بهترین زمان برای مسافرت وگردشگری به منطقه خسروشاه از نیمه دوم اردیبهشت آغاز وتا پایان مهر واواسط آبان است .

باران وبرف در فصول سرد سال وفصل بهار تقریبا به میزان کافی می بارد واین منطقه را به یکی از مناطق مساعد برای کشاورزی در اسان ساخته است .

آب شرب شهر

آب شرب شهر خسروشهر از طریق چاههای عمیقی که توسط اداره آب وفاضلاب حفر شده است تامین می شود آب این چاهها پس از انتقال به منبع ومخزن بزرگ آب وتصفیه وکلرینه کردن آن توسط لوله های آب به شهر انتقال می یابد تا به مصرف عموم می برسد تا چند سال پیش به علت کمبود آب در فصول پر مصرف آب بعضی از چاههای کشاورزی نیز مانند موتور یانق به منبع آب وصل می شداما اندک زمانی است که با بهربرداری از آب زرینه رود قسمتهایی از شهر که آب در آن نواحی کم بود تحت پوشش این آب قرار گرفت سوای خود شهر بعضی از روستاهای تابعه نیز از آب زرینه رود استفاده می کنند .

 رودخانه های جاری در محدود خسروشاه

رودخانه ها یکی از منابع بسیار مهم تامین آب برای زندگی انسان به شمار می رود واز گذشته ای دور تا حال در هر کجای کره خاکی رودخانه ای وجود داشته زندگانی بشر نیز در انجا در جریان بود است رود خانه ها یکی از منابع تامین آب برای کشاورزی منطقه خسروشهر به شمار می روند وهر چه آب رودخانه ها بیشتر باشد کشاورزان بیشتری از آب آن استفاده می کنند این رودخانه بهترین آب ودر عین حال ارزانترین آب را به کشاورزان می دهند آب رودخانه های محدوده شهر بیشتر در فصول سرد سال درجریان است اما بااین حال باغات ومزارعی نیز با آب این رودخانه ها به حیات خود ادامه می دهند .

سه رودخانه در محدوده شهر در جریان است که بنامهای زیر می شناسیم آجی چای( تلخه رود ) – کر چای (رودخانه ویدهر)- دینگوچای .

آجی چای : از ارتفاعات قوشه داغ در سراب وقسمتی از کوههای سهند ودامنه هایشمالی بزگوش سرچشمه می گیرد وپس از طی مسافتی قریب 218 کیلومتر وارد محدوده خسروشهر می شود ودر حدود 11کیلومتر از مسافت منطقه راطی می کند . هر چه آّ رودخانه بیشتر باشد از شوری آب رودخانه به همان نسبت کاسته می شود ودر روستاهای حومه شهر مورد استفاده در امر کشاورزی قرار می گیرد آب رودخانه از روستاهای آخوله –بارانلو وساتلو می گذرد و وارد محدوده ایلخچی می گردد.

کر چای : رودخانه کرچای از ارتفاعات سهند سر چشمه می گیرد که مناسب برای کشاورزی است آب رودخانه بیشتر در فصول سرد سال زیادشده و از محل شروع تا ورود به آجی چای مسافتی در حدود 50 کیلومتر را طی می کند .

دینگو چای: این رودخانه فصلی است واز ارتفاعات جنوب شرقی خسروشاه که محلی است بنام قارقا دره سی سرچشمه می گیرد ومرکز سر چشمه این رودخانه در محدوده کانونهایاتفاقی قرار دارد که بدین جهت در اثر بارش باران وتگرگ وجاری شدن سیل به وجود می آید ودر فاصله کمی آب این رودخانه همه جا رامی گیرد .

بارها این رودخانه قسمتهای مختلف شهر بخصوص قسمتهای جنوبی را ویران کرده است وبا عث خسارات بسیاری برای اهالی شده است هنوز نیز در خاک برداری هایی که در محدوده واطراف آن منطقه شهر انجام می شود لایه های رسوب کرده از طغیان این رودخانه رامی توان مشاهده کرد .

 دین مردمان خسروشهر

دین باستانی مردم این دیار زرتشتی بوده واز آغاز هزارساله هفتم پیش از میلاد آـش را پرستش میکردند ووجود زیارتگاه های آتش در این منطقه بدین گواهی می دهد وسالها بر این آیین بوده اند ودر تمام طول تاریخ تا ظهور اسلام آتش پرستی در درجه نخست قرار داشت .

بعد از حمله اعراب به ایران وگسترش دین مبین اسلام مردم منطقه ای خسروشاه نیز همانند سایر نقاط آذر بایجان وایران به این آیین الهی گرویدند ومعابد وآتشکده ها نیز کم کم جای خود را به مساجد دادند که یکی از این معابد به عیده مسجد که اولین مسجد در خسروشاه بود تبدیل شد اکنون از عیده مسجد جز طلی از خاک چیزی باقی نیست شاید اگر کاوشهایی در این محل انجام گردد قدمت منطقه به بیش از این رسیده وآثاری ازتمدن گذشتگان رانیز بشناسیم .

تا قبل از هجوم ترکان وسلجوقیان در اوایل قرن پنجم مردم خسروشاه مذهب شافعی داشتند ولی با تسلط ترکان مذهب حنفی را که خود از شرق ایران آورده بودند در این ناحیه رواج دادند وتا ظهور سلسله صفویه مردم تابع مذهب شافعی وعدهای نیز مذهب حنفی داشتند ودر زمان شاه اسماعیل صفوی مردم شهر تحت تاثیر شیعه جعفری اثنی عشریه قرار گرفتند و با گذشت زمان به این مذهب پایبند شدند ودر حال حاضر تمام مردم شهر مسلمان بوده وشیعه جعفری 12 امامی می باشند وجود مساجد متعدد در گوشه وکنار شهرهمه گویای عمق مذهب ودین در مردم این دیار می باشد.

 زبان و گویش در خسرو شاه

لهجه آذری که بر گرفته از زبان آذری پهلوی بوده است . در لغت نامه دهخدا آمده است : زبان آذری لهجه ای از فارسی قدیم است بطور مسلم تا آغاز عصر صفویه زبان آذری هنوز زنده بوده ودر اواسط حکومت صفویه لهجه آذری از شهرهای آذر بایجان بر افتاد و جای آن را به ترکی آذری داد .

زبان معمول در آذر با یجان طبق تحقیقات اخیر با ترکی عزی قرابت دارد بهر رو تحت تاثیر لغات و دستور زبان فارسی قرار گرفته زبان آذری بدون شک زبان ایرانی بوده است چنانکه مو افان عرب آن را برابر دری و پهلوی یاد می کنند .

 خسرو شاه از نظر آمار و ارقام و سرشماری ها

جمعیت خسروشاه در سر شماری 1345 --   5137 نفر است که در 1130 خانوار زندگی میکردند در سرشماری سال 1355 جمعیت شهری به 8637 نفر افزایش یافته که در 1931 خانوار زندگی می کردند و در آخرین سرشماری که در سال 1375 انجام یافته است جمعیت شهر به 12573 نفر رسیده است که در 2877 خانوار زندگی می کنند در این آمار تعداد مردان بیشتر از زنان است مردان 6411 نفر و زنها 6173 نفر هستند .

 قلعه های تاریخی وباستانی در خسروشاه

قلعه ها در دوران مختلف تاریخ برای جلوگیری از هجوم دشمنان وبیگانگان به حریم ساکنانش بنا شده اند واین قلعه ها بیشتر جنبه باز دارنده ودفاعی داشتند وهر کدام از قلعه ها در زمانهای مختلف ساخته شده اند وبارها ویران شده ودوباره بنیان یافته اند قلعه هایی که از خشت وسنگ لاشه های بزرگ ساخته می شدند که هر کدام برای خود سر گذشتی دارند ضخامت دیوارهای این قلعه ها به بیش از چها متر وبه ار تفاع بیش از هفت متر می رسیده است که گویای مبارزات مردمان آن در نبرد با مهاجمان ومتخاصمان بیرحم زمان خود بودند در خسروشاه چهار قلعه شناسایی شده است که بنام های زیر می شناسیم .

1-قلعه آنیاشتانیا ( خسروشاه )

2-قیز قالا (قلعه دختر )

3-قلعه یانق تپه ( شهر باستانی یانق)

4-دینگو قلعه  

چشمه های آب در خسروشاه

در قدیم الایام به علت نبود آب لوله کشی مردم از آب چشمه ها استفاده می کردند آب این چشمه ها بسیار گوارا بوده وهنوز هم بعضی از آنها در جریانند و مورد استفاده قرار می گیرند که بیشتر در بخش کشاورزی است در گذشته هر روز با طلوع آفتاب چشمه ها شلوغ و مملو از مردان و زنان سطل و کوزه بدست بود که برای استفاده از آب به چشمه ها می امدند و هر کس به اندازه نیاز استفاده کرده و

آب چشمه بعد طی مسافتی وارد استخرهای بزرگی می شد تا با پر شدن استخرها از آب آن در امر کشاورزی استفاده شود از چشمه هایی که امروزه در شهر جاری اند می توان به چشمه حاج فرج اشاره کرد که نزدیک آرامگاه شیخ فضل الله راوندی جاری است وحالتی زیبا و ملکو تی به آنجا داده است وجود درختان زیبا و فضایی سرسبز آن مکان را به یکی از تفرجگاههاتی منطقه تبدیل کرده است

از دیگر چشمه های شهر می توان به چشمه : دیلمان - شمشرف – پراباخ – سو چیخان – و احمد شاه اشاره کرد .