مقاله زیر به قلم محمدرضا زائری در هفته نامه پنجره منتشر شده است.

این‎گونه آثار علاوه‎بر جلب توجه مسلمانان و شیعیان، برای غیر‎مسلمانان و غیر‎پیروان اهل بیت نیز بسیار مفید و تأثیرگذار بوده است. (1) ماگر از آثار منتشر شده توسط مستشرقین منصف و صادق بگذریم، بسیاری از این نمونه ها را در نوشته ها و سروده های مسیحیان‎شرقی - خصوصا اندیشمندان و نویسندگان و شاعران لبنانی - می یابیم.

پس از دوره بیداری فکری و عصر نهضت در منطقه خاورمیانه، حرکت های گسترده فکری و فرهنگی از سوی مسیحیان عرب صورت گرفت. سال‎های پایانی قرن نوزدهم و سال‎های آغازین قرن بیستم اوج درخشش و شکوه این‎گونه آثار است. بسیاری از این آثار به شکل مستقیم درباره اسلام و ارزش های اسلامی و قرآن‎کریم و شخصیت رسول گرامی اسلام و اهل‎بیت او علیهم‎السلام نگاشته شده است. از کسانی چون جرجی زیدان که تاریخ تمدن‎اسلامی او مشهور است گرفته تا کسانی چون امین ریحانی و جبران خلیل جبران و میخاییل نُعیمه و امین نخله و... هرکدام به‎نوعی نسبت به این موضوع اثر یا آثاری از خود به جای گذاشته‎اند.

بدین ترتیب، علی‎رغم همه نغمه های مخالف اسلام و عملکردهای نادرست مدعیان این دین آسمانی و بزرگ، به‎مرور جریانی در میان اندیشمندان و اهل فکر و روشنفکران مسیحی وجود داشته که ارادت و احترام خود را به پیامبر اسلام و اهل بیت ابراز کنند. گاه برخی نمونه ها از این آثار چنان شوق‎انگیز و شورآفرین است که تألیف آن‎ها توسط غیر شیعه باورکردنی نیست.

گرچه فراوانند روشنفکران و نویسندگان و حتی کشیش های برجسته مسیحی که هر سال در مجالس عاشورایی شرکت می کنند و به ایراد سخن می پردازند، ولی اگر بخواهیم مشهورترین ها و فعال‎ترین ها را یاد کنیم، از نویسندگان و شاعران مسیحی لبنانی که درباره اسلام و قرآن و رسول‎ا... صلوات‎ا... علیه و اهل بیت آثاری دارند و هنوز هم در قید حیات هستند، بدین افراد می توان اشاره کرد ( باید توجه داشت که طبیعتا سطح هنری و کیفیت آثار و شرایط فکری و شهرت همه این افراد یکسان نیست):

ادموند رزق: وزیر و نماینده سابق مجلس که سال‎ها در مجالس حسینی روز عاشورا سخنرانی کرده است و کتابی به نام «اسلامیات» دارد. وی سال‎ها قبل از انقلاب به ایران سفر داشته و نشان فرهنگی ایران را دریافت کرده است.

رشاد سلامه: فرزند بولس سلامه شاعر معروف غدیر و جانشین سابق دبیر کل حزب کتائب، پیش از این نماینده لبنان در سازمان فائو بوده و سال‎هاست در مجالس دینی شیعیان سخنرانی می کند.

جوزف هاشم: وزیر سابق و از چهره های مهم حزب کتائب که رادیو صوت لبنان را برای این حزب راه‎اندازی کرد. وی که به پیشینه شیعی و سیادت خاندان خود افتخار می کند، چندین قصیده حماسی درباره امیرمؤمنان و امام حسین و حضرت زینب علیهم‎السلام دارد که آن‎ها را در قالب کتاب علویات منتشر کرده. او سال‎ها نیز استاد ادبیات عرب بوده است.

جرج جرداق: شاعر و ادیب برجسته و صاحب مجموعه پنج جلدی « امام علی، صدای عدالت انسانی» مشهورترین کتاب نوشته شده درباره امام علی علیه‎السلام. وی همچنین کتاب دیگری با نام «روائع نهج‎البلاغه» دارد.

جرج زکی حاج: شاعر و نقاش و نویسنده، استاد دانشگاه لبنان که قصیده خود درباره امام حسین علیه‎السلام را در قالب کتاب کوچکی به چاپ رسانده است.

ریمون قسیس: استاد ادبیات و شاعر مقیم زحله که کتابی با نام « علی امام فقیه و حکیم» دارد.

جرج شکور: شاعر و استاد ادبیات عرب که علاوه بر کتاب های متعدد به تصحیح آثار و دیوان های متعددی اقدام کرده. وی وصی ادبی سعید عقل شاعر بزرگ لبنان است. او تاکنون یک کتاب به‎نام حماسه امام علی و یک کتاب به‎نام حماسه امام حسین منتشر ساخته و اخیرا قصیده طولانی زندگی پیامبر اکرم را به پایان برده است.

جوزف حرب: استاد دانشگاه و شاعر معروف که در شعر معاصر عربی جایگاه ویژه ای دارد. وی سال‎ها پیش منظومه ای بسیار زیبا با عنوان «بکائیه رأس‎الحسین» سروده است.

ویکتور کک: از اساتید قدیمی دانشگاه و نویسنده و محقق توانمندی که به عشق ایران و زبان فارسی مشهور است. او حدود 50 سال پیش از دانشگاه تهران در مقطع دکتری فارغ‎التحصیل شده و از آن زمان به تألیف آثار مربوط به ایران و ادبیات عرفانی فارسی مشغول است. وی چند قصیده درباره امیرمؤمنان و امام رضا علیهما‎السلام دارد.

میشل کعدی: استاد دانشگاه و نویسنده که پایان‎نامه دکتری خود را سال‎ها پیش در واتیکان به زبان فرانسه درباره امیرمؤمنان نوشت و بعدها خلاصه ای از آن را به صورت مستقل به زبان عربی منتشر کرد.

جورج طربیه: استاد دانشگاه و فعال فرهنگی که علاوه‎بر آثار قابل توجه در حمایت از فلسطین، دو قصیده خواندنی درباره امام حسین و کربلا منتشر کرده است.

شاید بتوان گفت این‎گونه آثار که از زاویه دید یک مسیحی و در فضایی متفاوت از قرآن و بعثت و غدیر و کربلا سخن گفته اند، هم از نظر ادبی به دلیل ویژگی ها و خصایص‎شان یک‎ گونه ادبی مستقل به شمار می آیند و قابل بررسی و تحلیل و مطالعه هستند، و هم از نظر دینی یک گواهی و اقرار زنده بر فضایل و حقایق جاودان اسلام و تشیع محسوب می شوند و ارزش عرضه و معرفی جدی دارند.
تکریم و تجلیل هوشمندانه و حساب شده از این افراد به شکل های گوناگون (معرفی در نشریات و صدا و سیما، ساخت فیلم مستند، مصاحبه، ترجمه آثار، خرید کتاب‎های‎شان، سخنرانی و شرکت در همایش‎ها، دیدار مهمانان ایرانی لبنان با آن‎ها و...) علاوه‎بر این که ادای شکر واجب از سوی پیروان اهل بیت است، موجب تشویق و تشجیع آنان و دیگران و باعث رشد و توسعه این گونه فعالیت ها و ایجادانگیزه برای روشنفکران و هنرمندان مسیحی است و با توجه به نقش و جایگاه فرهنگی اجتماعی لبنان در میان کشورهای عربی و ارتباط این افراد با بدنه جامعه مسیحی و تأثیرگذاری آنان در جامعه مسیحی حتی به شکل مستقیم در روابط سیاسی و جایگاه جمهوری اسلامی و روابط خارجی نظام نیز مؤثر است.

در سال‎های گذشته، خوشبختانه فعالیت های ارزنده ای توسط رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی در لبنان انجام شده و به نظر می رسد اهتمام بیشتر به این حوزه می تواند حتی در مخاطب مسیحی داخل ایران هم تأثیر به‎سزایی داشته باشد. یکی از پیشنهادهایی که هنوز عملی نشده نام‎گذاری کوچه افشین در خیابان استاد نجات‎اللهی قبل از کلیسای مرکزی ارامنه (هم سفارت لبنان و هم بنیاد نهج‎البلاغه در این کوچه قرار دارند) به نام استاد جرج جرداق بوده است که تا مراحلی هم پیش رفته و نیازمند اقدام جدی و سریع شورای شهر تهران قبل از فوت ایشان است.

در عین حال تکریم و تجلیل از درگذشتگان نیز بی‎شک دارای همین تأثیر و اهمیت هست. بزرگداشت چهره های برجسته ای از جمله بولس سلامه، سلیمان کتانی، نصری سلهب، خلیل فرحات و... علاوه‎بر ادای دین به آنان که در فضای مسیحی نام حق را بزرگ داشته و به مصداق «ذکر علی عباده» به عبادت مشغول بوده اند باعث می شود خانواده و بازماندگان آن‎ها دریابند که قدم گذاشتن در این راه پیش از آن که در آخرت با پاداش الهی روبه‎رو شود، در همین دنیا مورد تقدیر قرار خواهد گرفت.

سال‎ها پیش در هنگام اکران یک فیلم دینی طی یادداشتی در روزنامه جام جم پیشنهاد کرده بودم کسانی که همواره از کم‎کاری نهادهای مسئول در زمینه آثار دینی شکایت دارند و به تولیدات نامطلوب و غیر مناسب انتقاد می کنند، یک‎بار به جای دعا و نفرین برخیزند و بلیت سینما بخرند و با حمایت عملی و عینی خود نشان دهند کار دینی مخاطب دارد و بدین ترتیب کارگردان و فیلمبردار و نویسنده و نقاش و شاعر و ناشر و روزنامه‎نگار و... را تشویق کنند تا برای این بازار و این مخاطب کار کند. زیرا « اگر امروز از چنین حرکت‎هایی استقبال شود، فردا در تولید محصولات جدید اثر خواهد گذاشت» (2)

یک نویسنده یا شاعر مسیحی وقتی از معجزه قرآن‎کریم سخن می گوید (3) یا مشهورترین کتاب در مدح و ستایش امیرمؤمنان را تألیف می کند (4) یا در سوگ سیدالشهداء مقتل می سراید (5) یا از انتظار امام زمان علیه‎السلام می گوید (6) به اندازه کافی فداکاری کرده و گاه در محیط فرهنگی و اجتماعی خود دچار آزردگی ها و مشکلاتی می شود. اگر ما در مقابل برای حمایت مادی و معنوی این جریان نکوشیم و کاری نکنیم چگونه می توان انتظار داشت این مسیر ادامه یابد و استمرار داشته باشد.

دکتر معن حیدر، استاد شیعی دانشگاه بوئنوس آیرس، در حاشیه تجلیل از آنتوان بارا نویسنده کتاب امام حسین در فکر مسیحی (7) می گوید: «ما برای این متفکرین آزاداندیش چه کرده‎ایم؟ چگونه موضع‎گیری های آزادانه آن‎ها را قدر دانسته‎ایم ؟ به چه شکلی غیر از تحسین و تعجب از آثارشان آن‎ها را تشویق و دلگرم ساخته‎ایم؟ کمترین کار چه برای اشخاص و چه برای مؤسسات و نهادهای دینی، خرید چند نسخه از آثار آن‎هاست برای توزیع و اهداء «تا بدین ترتیب بر شمارگان چاپ این آثار افزوده شود و کار رونق بیشتر گیرد و به چشم آید و به دست دیگران برسد» یا تماس مستقیم با ایمیل یا تلفن یا آدرس پستی آن‎ها و قطعا این کار از نظر روحیه دادن و برقراری ارتباط بسیار مؤثر است.

این‎گونه حمایت ها و تقدیرها از چنین نویسندگان و شاعرانی بیش از آن که تصور می کنیم، تأثیر و اهمیت دارد و علاوه‎بر آن که به مصداق «من لم یشکر المخلوق لم یشکر الخالق» ادای وظیفه سپاس‎گزاری است، بدون تردید در ایجاد فضای مناسب‎تر برای این‎گونه آثار و تشویق دیگر شاعران و نویسندگان مسیحی نقش دارد و هر یک از ما را در سطح و جایگاه خاص خود در تولید و عرضه آثار جدید در این زمینه سهیم می سازد.

(1) دانشمند برجسته شیعی مغرب ادریس هانی صاحب کتاب مشهور «در مکتب امام حسین شیعه شدم» می گوید: «کتابی که در آغاز این تحول در من بسیار تأثیرگذار بود و مرا دگرگون ساخت، اثر نویسنده مسیحی لبنان «نصری سلهب» بود.» متأسفانه این‎گونه آثار کمتر به فارسی و دیگر زبان ها ترجمه شده‎اند.

(2) کتاب حکایت بیرونی، محمدرضا زائری، انتشارات جام جم، تهران، 1383

(3) امین نخله نویسنده و شاعر برجسته لبنانی علاوه بر این بارها در آثار متعدد خود به صورت مستقل یا در ضمن کارهای دیگر از اسلام و قرآن کریم و حضرت امیر علیه‎السلام سخن گفته است.

(4) کتاب «امام علی صدای عدالت انسانی» اثر جرج جرداق، همچنان مشهورترین کتاب در مورد شخصیت و تاریخ امیر مؤمنان در سطح جهان به‎شمار می آید.

(5) بولس سلامه، شاعر معروف غدیر، تمامی ماجرای کربلا را به شکل تفصیلی روایت کرده و مقتل سالار شهیدان را به شکلی بسیار سوزناک و اثر‎گذار سروده است.

(6) سلیمان کتانی نُه جلد کتاب در مورد پیامبر اکرم و اهل بیت (تا امام کاظم علیه‎السلام) تألیف کرد و همچنین پیش از مرگ کتابی درباره شخصیت امام خمینی نوشت.

(7) این نویسنده سوری مقیم کویت با این کتاب دچار مشکلات فراوان شد، اما همچنان بر مواضع شگفت و حیرت‎انگیز خود در تجلیل و تکریم اهل بیت رسول خدا پای می فشارد.