همزمان با فرا رسیدن اعیاد اسلامی در ماه های رجب و شعبان از یکسو و اعیاد مسیحی در لبنان از سوی دیگر، این روزها شاهد افزایش مراسم ازدواج در لبنان هستی. با این انگیزه به بررسی و مقایسه رسوم ازدواج این کشور با ایران می پردازیم.
اگر چه ایران مانند لبنان تنوع دین و مذهبی گسترده ای ندارد، ولی وجود طوایف و اقوام مختلف که هر کدام رسوم خاص خود را در برگزاری مراسم عروسی دارند، شباهت هایی را در این زمینه میان دو کشور ایجاد کرده است.
** ازدواج شیعیان لبنانی
شیوه برگزاری مراسم ازدواج در میان شیعیان لبنان در مقایسه با آداب و رسوم ازدواج ایرانیان تفاوت چشم گیری ندارد. جوان شیعه لبنانی برای ازدواج ممکن است در خارج از خانه، دختری را ببیند و با مطرح کردن دیدگاه ها، بله مقدماتی را از عروس خانم بشنود که این روشی متداول و معمول در میان جوانان ایرانی نیز هست.
در خانواده های سنتی تر نیز اگر طرفین نتوانستند با هم در خارج از خانه صحبت کند، خواستگار در خانه دختر می تواند با وی صحبت های اولیه را داشته باشد.
همچنین در ایام نامزدی، پسر و دختر حلقه را در دست راستشان می کنند و بعد از ازدواج آن را در دست چپشان قرار می دهند و بسیار هم روی حلقه ازدواج تعصب دارند.
اما نکته مهم و فرق اساسی رسوم لبنانی ها با ایرانیان اینجاست که داماد بعد از توافق با دختر و کسب اجازه از خانواده وی برای آشنایی، برای پیشبرد کار باید به تنهایی به خانه دختر برود که این مرحله ممکن است چند بار تکرار شود؛ معمولا دیدار اولیه برای آشنایی است ولی در مرحله های بعدی پسر لبنانی با خانواده دختر درباره مراحل ازدواج از جمله تعیین مهریه مقدم و مؤخر صحبت می کند.
این مرحله کاملا بر عکس آداب و رسوم ایرانی است. در ایران پسر هیچ گاه به تنهایی و بدون خانواده خود برای صحبت درباره مهریه و مراحل ازدواج، وارد صحبت با خانواده دختر نمی شود چرا که این کار بی احترامی به خانواده دختر محسوب می شود، ولی در لبنان اعتقاد بر این است که هیچ گاه نباید خانواده داماد قبل از اطمینان از چون و چرای ازدواج به خواستگاری بروند چرا که جواب رد، ضربه سنگینی بر خانواده داماد تلقی می شود.
بعد از اینکه پسر در مورد مهریه با خانواده دختر به توافق رسید، مادر و خواهر و شاید دیگر اقوام زن نزدیک داماد نظیر خاله و عمه برای دیدن عروس به خانه وی می روند که این محفل، صرفا زنانه خواهد بود و بعد از دیدن دختر و بررسی توافقات انجام شده قبلی، برای مراسم رسمی همراه با پدر خانواده به خانه عروس می روند.
در این مرحله، در لبنان رسم بر این است که فامیل و دوستان داماد و عروس نیز شرکت می کنند تا مراسم هر چه با شکوه تر برگزار شود و معمولا بلافاصله بعد از توافق جشنی هم برگزار خواهد شد.
به نظر می رسد در این مراحل فرهنگ و آداب و رسوم ایرانی کاملا متفاوت با آداب و رسوم حتی شیعیان لبنان باشد.
نکته آخر در این باب اینکه به طور کلى سن ازدواج در میان مسیحیان از مسلمانان بالاتر است.

**مهریه و جهاز در لبنان
روش تعیین مهریه در لبنان میان مسلمانان (اعم از شیعه و سنی) و دروزیان به دو شکل مقدم و مؤخر صورت می پذیرد که البته در هر خانواده و در هر منطقه از لبنان متفاوت است. مهریه مقدم باید فورا پرداخت شود و مشابه همان شیربها در ایران است، ولی میزان مهریه موخر معمولا سنگین تر است و عندالمطالبه پرداخت می شود. در لبنان چون مانند ایران "سکه رسمی طلا" وجود ندارد، اکثرا میزان مهریه را بر اساس دلار امریکا یا مِلک تعیین می کنند. البته تعیین مهر به وسیله سکه طلای عهد عثمانی یا سکه طلای انگلیسی نیز روش متداولی است. در خانواده های مذهبی، مهریه مقدم فقط قرآن مجید است و مهریه مؤخر نیز سفر حج تعیین می شود.
اختلاف عمده دیگر، بحث جهاز عروس است. بر خلاف نکات مثبتی همچون خانه داری و بچه داری با مهارت بالا که در عروس های لبنانی وجود دارد، یک تفاوت آشکار با رسوم ایرانی این است که دختران لبنانی جهیزیه ای با خود به خانه شوهر نمی آورند و در نتیجه خرید کل وسایل و نیز خرید یا اجاره خانه بر عهده داماد خواهد بود. البته در برخی از مناطق لبنان چون "بعلبک"برای مهریه مقدم نرخ بالایی در نظر گرفته می شود و از آن طرف جهیزیه خانه را دختر با خود به همراه می آورد.
** روند رو به تغییر رسوم ازدواج
همانند ایران که دیگر این روزها بسیاری از رسوم سنتی ازدواج از سوی جوانان رعایت نمی شود، در لبنان هم روند رو به تغییری را در این رسوم شاهد هستیم.
برای آشنایی بیشتر با رسوم ازدواج شیعیان لبنان به مراسم عقد "حسین حیدر" 21 ساله که در منطقه "سکسکیه" در حومه شهر صیدا به دنیا آمده می رویم. عاقد بعد از موعظه کوتاه پیرامون اهمیت ازدواج در اسلام و چگونگی برخورد با همسر، صیغه عقد را جاری می کند.
بعد از اینکه روحانی روستا جواب بله عروس را با حضور پدر، مادر و نزدیکانش با مهریه مقدم و مؤخر معلوم می شنود، حیدر نیز با لکنت زبان با ترس و لرز جمله "قبلتُ" را می گوید تا خطبه عقد جاری شود.
عاقد این ازدواج میمون را تبریک می گوید و داماد نیز به پدر و مادر عروس دست می دهد و با تک تک حاضران شروع به روبوسی می کند و برادران وی نیز شیرینی پخش می کنند و در پایان این مراسم دو طرف تصمیم می گیرند تا مراسم عروسی را زمانی برگزار کنند که داماد خانه ای بسازد و اثاث منزل را خریداری کند، هرچند این کارها چندین سال طول بکشد.
پدر داماد می گوید: این عادات و رسوم گذشته در حال حاضر تغییر کرده است. در گذشته پسر نمی توانست بدون در میان گذاشتن این موضوع با خانواده، خود به مراحل ابتدایی ازدواج اقدام کند و همچنین زمان نامزدی بیش از چند روز یا چند ماه به طول نمی انجامید و جشن عروسی در منزل خانواده داماد بیش از هفت روز برگزار می شد، بدون اینکه داماد و عروس همدیگر را ببینند.
همچنین در هنگام ورود عروس به خانه داماد، خمیر آرد را بالای در ورودی می چسباندند با این آرزو که عروس و داماد زندگی خوب و موفقی داشته باشند.
وی ادامه می دهد: ولی امروزه جوان خارج از منزل خودش دختر را انتخاب می کند و قرار اولیه را هم می گذارد و ممکن است حتی خانواده پسر هم در جریان نباشد؛ حتی امروزه مراسم ازدواج نیز در سالن های سربسته برگزار می شود و رسوم ازدواج هفت روزه نیز از بین رفته است.

**ازدواج مسیحیان
ازدواج در نزد مسیحیان لبنان تحت سرپرستی و نظارت کلیسا صورت می گیرد. ازدواج در مسیحیت یکی از پنج سرّ مقدسی است که ایمان انسان مسیحی بر آن مبتنی است، چنانکه انجیل به آن اهمیت خاصی داده است زیرا ثمره آن انسان و تربیت فرزندان و حفظ نسل انسان است.
در ازدواج مسیحی باید مرد و زن مسیحی کفوِ هم و در ایمان و محبت برابر باشند به این دلیل ازدواج در مسیحیت سری از اسرار است که مرد از پدر و مادر خود جدا می شود تا با پیوند با همسر خود، به جسم واحدی تبدیل شود.
مراسم ازدواج در مسیحیان لبنان با نامزدی آغاز می شود که در این امر طرفین در برابر کشیش محل اقامت حضور می یابند و پس از اجرای رسومی خاص، پیوند آنان ثبت می شود که حداقل باید دو طرف به سن 17 سال رسیده باشند و هیچ کدام همسری نداشته باشند.
یک ماه قبل از نامزدی، کشیش منطقه اقامت زن و مرد، در روزهای یکشنبه تصمیم دو نفر مزبور را برای ازدواج در جمع حاضران در کلیسا اعلام می کند تا ببیند آیا کسی به این موضوع اعتراضی دارد یا نه و کار آنان بدون موانع پیش بینی نشده بعدی ادامه یابد.
برای جلوگیری از هر نوع اختلاف در آینده، رد و بدل شدن هر نوع هدیه ای در مدت نامزدی باید ثبت تا در صورت اختلاف توسط مراجع قضایی رسیدگی شود، زیرا اگر نامزدی به ازدواج منتهی نشود، هدایای باقی مانده و غیر خوردنی و پوشیدنی بازگردانده شود.
پس از پایان مرحله نامزدی و آزمایش خون، موعدی برای تعیین زمان ازدواج مشخص و اعلام می شود. دو نفر ساقدوش نیز تعیین می شوند تا عروس و داماد را در کلیسا در هنگام حضور و خواندن خطبه عقد همراهی کنند که این دو به منزله دو شاهد ازدواج محسوب می شوند.
در مرحله بعد و پس از حضور عروس و داماد در برابر مذبح رب در کلیسا ،کشیش با صدای بلند آن دو را به طور جداگانه مورد خطاب قرار می دهد و می گوید: آیا می خواهی فلانی را بر اساس سنت پرودگار و تعالیم کلیسا به همسری خود برگزینی؟ پاسخ باید به نوعی واضح باشد که شهود و کشیش آن را به وضوح بشنوند وگرنه مورد قبول واقع نمی شود.
مسیحیان لبنان به استناد آنچه از حضرت مسیح در انجیل نقل شده بر این باورند که طلاق ممنوع است مگر در یک حالت و آن اینکه زن و مرد دچار بیماری خطرناکی شوند که برای حیات زوجین خطرناک باشد و یا اینکه زن مرتکب زنا شود که تنها در این موارد امکان طلاق وجود دارد.

** ازدواج های پروازی
مساله ازدواج بین ادیان مختلف در تمامی دنیا امری است که این روزها مصادیق زیادی پیدا کرده است. در ایران بر اساس قوانین مدنی و احوال شخصیه ازدواج دائم با غیر مسلم قانونی نیست. این مساله عینا در قوانین لبنان نیز وجود دارد بعلاوه اینکه در این کشور باید حساسیت های جمعیتی و قومیتی را هم به حساسیت های مذهبی موجود در ایران افزود.
در ایران در صورتی که فرد غیرمسلمی قصد ازدواج با دختر مسلمانی را داشته باشد، معمولا فرد غیر مسلمان به دین اسلام ایمان می آورد و بعد مشکل ازدواج حل می شود، اما لبنانی ها راهکار سخت تری را برای این مساله برگزیده اند.
مدتی قبل و زمانی که یک زوج امروزی که یکی "مالک مکتبی" مجری معروف تلویزیون از شیعیان لبنان و دیگری "لیلا توئینی" نماینده پارلمان لبنان از مسیحیان این کشور که سیاستمداری با ستاره اقبالی در حال ظهور است تصمیم گرفتند با هم ازدواج کنند، به ‌ناچار این پیوند را در قبرس به هم گره زدند.
پدر توئینی که روزنامه‌نگاری ثروتمند بود چهار سال پیش به قتل رسید و مادربزرگش یکی از شاعران برجسته دروزی لبنان است. در قانون اساسی کشور چهار میلیون نفری لبنان که 18 گروه دینی و مذهبی به رسمیت شناخته شده دارد، ازدواج معتقدان به ادیان و مذاهب مختلف با یکدیگر قانونا ثبت نمی شود.
زوج‌هایی غیر همدین که قصد ازدواج با هم دارند و نیز افراد غیرمتعهد به ادیان شناخته شده چون بودایی‌ها، هندوها یا پیروان مذهب پروتستان به همین دلیل نمی‌توانند در خاک لبنان با هم ازدواج کنند. با این حال، در شرایطی که زوج‌های متعهد به ادیان و مذاهب مختلف نمی‌توانند در لبنان با هم ازدواج کنند، دولت ازدواج‌های این چنینی ثبت شده در خارج از خاک لبنان را به رسمیت می‌شناسد.
همین مساله موجب شده شرکت‌های مسافرتی برای پاسخگویی به تقاضای مشتریان خود بسته‌های مسافرتی ویژه ازدواج در خارج ارایه دهند که همه خدمات مرتبط را یکجا ارایه می‌دهند. برای برگزاری مراسم عقد در قبرس که با هواپیما تنها نیم ساعت با لبنان فاصله دارد کافی است یک هزار و 900 دلار پرداخت شود. حدود یک هزار زوج لبنانی در دو سال اخیر از این روش استفاده کرده اند.
آخرین مورد تلاش برای اصلاح قوانین ازدواج در لبنان، در سال 1988صورت گرفت که البته نتیجه چندانی در بر نداشت.

** لبنانی ها و ازدواج با خارجی ها
یک بررسی میدانی انجام شده توسط برنام? توسعه سازمان ملل در لبنان در باره مسایل زنان نشان می دهد که در فاصله سال های 1995 تا 2008 میلادی، 18 هزار ازدواج بین زنان لبنانی و مردان غیر لبنانی صورت گرفته است.
بیشترین درصد ازدواج بین زنان لبنانی و مردان غیر لبنانی در بین سنی ها بوده است. بیش از نیمی از تمام ازدواج ها بین زنان لبنانی و مردان غیر لبنانی در بین سنی ها به میزان 52 درصد، پس از آن شیعیان با 34 درصد و مسیحیان ارتدوکس با شش درصد واقع شده است.
بنا بر این بررسی، 78 درصد زنان مسلمان با شهروندان عرب ازدواج کرده اند؛ در حالی که 50 درصد زنان مسیحی به عقد افراد غیر عرب درآمده اند.
درصد زنانی که با مردان فلسطینی ازدواج کرده اند، 24 درصد در بین زنان مسلمان و هفت درصد در بین زنان مسیحی است. با این وجود، 21 درصد از زنان مسلمان با مردان سوری ازدواج کرده اند، در حالی که این میزان برای زنان مسیحی، بالاتر یعنی 31 درصد اعلام شده است . درصد زنان مسلمان و مسیحی که با مردان مصری ازدواج کرده اند نیز تقریباً یکسان است.
نکته قابل توجه دیگر آنکه لبنانی ها بخصوص دختران شیعه لبنانی علاقه زیادی به ازدواج با مردان ایرانی دارند.

** دین در شناسنامه و مشکل بچه دار شدن پس از ازدواج
از نکات جالب دیگر اینکه در شناسنامه هر شهروند لبنانی، مذهب او درج می شود و هر لبنانی باید پیرو یکی از مذاهبی باشد که دولت، آن را به رسمیت شناخته است، حتی اگر این شهروند به هیچ دین و مذهبی اعتقاد نداشته باشد و این مساله امری است که در ازدواج و زندگی مشترک زوج های لبنانی تاثیر بسزایی دارد.
در لبنان، مذاهب مختلف اسلام و مسیحیت و همچنین دین یهود و کیش دروزی به رسمیت شناخته شده اند که البته اینکه دروزی ها مسلمان به شمار می آیند یا نه موضوع بحث و جدلی است که فرجامی پیدا نکرده، اما بر موقعیت سیاسی و اجتماعی آنها هم اثری نگذاشته است.
وضعیت حقوقی همه شهروندان، در زندگی شخصی، اجتماعی و سیاسی کاملاً بر اساس این مذاهب تعیین می شود.
"زیاد بارود" وزیر کشور لبنان که پرچمدار اصلاح حقوق شهروندی است در تلاش برای اصلاح ساختار فرقه گرا از سال گذشته شهروندان را مجاز کرد که در صورت تمایل، مذهب خود را از شناسنامه حذف کنند، ولی اعطای این حق تنها ارزش نمادین دارد و مشکلات بسیاری برای افرادی که این کار را کرده اند به دنبال داشته است.
اقدام برخی از شهروندان لبنانی به حذف مذهب از شناسنامه هایشان با هدف رهایی از دایره طایفه گرایی و تغییر قانون کشور به یک قانون لائیک در لبنان برای آنها دردسر ساز شده است.
البته این امر یعنی لغو مذهب از شناسنامه برای فرزندان برخی از لبنانی ها مشکلاتی را به بار آورده اند چراکه این دسته از جوانان قادر به گرفتن شناسنامه برای فرزندان خود نیستند.
ذکر نام مذهب در شناسنامه لبنانی از لحاظ قانونی ضروری است و حذف آن مشکلاتی برای شهروندان به وجود می آورد.
یک شهروند لبنانی به نام "عصام الحاج" اخیرا دچار این مشکل شده است. وی قبل از ازدواج با همسرش "احلام" و بعد از مشورت با کارشناسان حقوقی لبنان اقدام به حذف نام مذهب از شناسنامه خود و همسرش کرده است.
عصام الحاج اقدام خود را که زیر نظر کارشناسان حقوقی انجام داده است، قانونی می داند و حتی او در انتخابات اخیر لبنان نیز شرکت کرده و با مشکلی روبه رو نشده است. ولی مشکل زمانی ایجاد شد که وی برای گرفتن شناسنامه برای فرزند خود "جاد" به سازمان رسمی مربوطه مراجعه کرد که با پاسخ منفی آنها روبه رو شد و علت را در عدم ذکر نام مذهب در شناسنامه والدین عنوان کرده اند چرا که در صورتی که مشخصات شناسنامه که یکی از آنها مذهب است، ناقص باشد، برای نوزاد شناسنامه جدید صادر نمی شود.
مانع دیگری که در بچه دار شدن لبنانی ها وجود دارد این است که تعداد زیادى از زنان لبنانى در بیرون منزل مشغول کارند که اکثر این زنان متاهل هستند که به دلیل مشکلات اقتصادى مجبور به کار شده اند. اگرچه در لبنان حقوق و مزایاى زن و مرد شاغل تفاوتى ندارد، اما مرخصى هاى مخصوص زنان، کوتاه است.
در ادارات دولتى تنها دو ماه و در موسسات خصوصى 40 روز مرخصى زایمان براى زنان لبنانى در نظر گرفته شده است. خانواده در لبنان به دلیل اینکه زن و مرد هر دو شاغل هستند، تحت فشار است و مشکلات اقتصادى، عامل بسیارى از طلاق ها در لبنان شده است ضمن اینکه در قانون کار لبنان بازنشستگى به مانند ایران وجود ندارد و برخی افراد باید تا پایان عمر کار کنند و این مساله ار موانع جدی بچه دار شدن لبنانی ها پس از ازدواج است. البته مردم در لبنان به حفظ خانواده خود علاقه مند هستند و ضرب المثلى در فرهنگ لبنانى مى گوید: "آرامگاه تو همین خانه است." به این معنى که هر جا بروى آخر به خانه بازمى گردى و مشکلات افراد باید درون خانواده حل شود و هیچ راه دیگرى وجود ندارد.