سلاّر و نماز جمعه

سلاّر در کتاب فقهى مراسم، درباره برگزارى نماز جمعه این گونه نوشته است:

«صلاه الجمعه فرض مع حضور امام الاصل او من یقوم مقامه و اجتماع خمسه نفر فصاعدا احدهم الامام»؛

خواندن نماز جمعه در زمان حضور امام معصوم ـ علیه السلام ـ یا کسى که از طرف او منصوب مى شود (نائب خاص)، واجب است و حداقل نفرات برای برگزارى و انعقاد نماز جمعه با امام یا نائبش، پنج نفر است[14]»

سلاّر مانند برخى فقهاى شیعی، نماز جمعه و نیز نماز عیدین (فطر و قربان) را در زمان غیبت امام زمان ـ عجل الله تعالى فرجه ـ جایز نمى داند، زیرا آن را از مختصات امام معصوم ـ علیه السلام ـ مى داند و در حقیقت به حرمت نماز جمعه و نماز عیدین در زمان غیبت امام ـ علیه السلام ـ فتوی داده است.

راز تحریم

برخی از دانشمندان، این فقیه والامقام را جزء اولین عالمان شیعى میدانند که به تحریم نماز جمعه فتوى داده است.

این فقیه هوشمند و زیرک، با درک موقعیت اجتماعى و سیاسى زمان خویش که زعامت دینى شیعیان را بعد از شیخ طوسى به عهده داشت، اقدام به صدور شجاعانه فتوای تحریم نماز جمعه نموده است، زیرا سلاّر زمانى زعامت و رهبرى مردم را به عهده گرفت که حکومت آل بویه که دولتمردانی شیعى بودند به سلجوقیان که سنى مذهب بودند، انتقال یافته بود و فتنه و آشوب و جنگهاى خونین مذهبى علیه شیعیان آرامش بغداد را به مخاطره انداخت و باعث فروپاشى حوزه علمیه بغداد شد و فقیهان و عالمان دین، دست به اقدامات اساسى زدند و حتى ناگزیر به هجرت از بغداد شدند. روشن است که برگزارى نماز جمعه و خواندن خطبه در آن فضاى سیاسى حاکم بر جامعه، چیزى جز فریب، خدعه، مدح و ستایش حاکمان جور نبود و اصولا حاکمان جور انتظار دارند که از محافل عبادى ـ سیاسى نماز جمعه به نفع خویش بهره بردارى کنند[15] و در راه رسیدن به این مقصود، از شیوه هاى مختلف زر، زور، نیرنگ و استخدام عالمان دربارى و فریب خورده استفاده می کنند. تحریم نماز جمعه از سوى زعیم بزرگ شیعیان در حقیقت اعلان برائت از حاکمان جور و تنفر از اقدامات ظالمانه و ستم گرانه آنهاست. این اقدام سلاّر، حکایت گر تفکر عدم جدایی دین از سیاست است که از سوى فقهاى بزرگوار شیعه در تمام اعصار در عمل به اثبات رسیده است.

پذیرش منصب قضاوت در دوره اى و تحریم نمازجمعه و عیدین در دوره اى دیگر، نشان مى دهد که وى فقیهى سیاستمدار و ژرف اندیش در عصر خویش به شمار مى آمده است.

وفات

در تاریخ وفات این فقیه فرزانه نیز اختلاف است، اما بنا به قول مشهور، رحلت سلاّر دیلمى در ششم رمضان سال 463 قمری[16] در قریه خسروشاه[17] تبریز اتفاق افتاده است و قبر شریف این رادمرد شیعی، در همان مکان مى باشد. این که این فقیه بزرگ، چرا و چگونه در این مکان رحلت کرده اند، به درستی معلوم نیست، ولى احتمالا سلاّر مانند بسیارى از فقیهان و عالمان، به دنبال آشوبها و جنگهاى داخلى در آن سالهاى آشفته و نابسامان آخر حیاتش، بغداد را ترک و در حال رجعت به زادگاهش بوده است که مرغ روحش در دیار آذربایجان، به ملکوت اعلی پر کشیده است و پیکر پاکش توسط دوستان و ارادتمندان وى در قریه خسروشاه تبریز به خاک سپرده شده است. مراقد المعارف با تحقیق و تعلیقه محمد حسین حرزالدین درباره زیارت قبر سلاّر چنین مى نویسد:

«در سال 1388 قمرى جهت پژوهش پیرامون قبور عالمان به تبریز و اطراف آن سفر کردم، در 22 جمادى الاولى بر مرقد شریف سلاّر حمزه بن عبدالعزیز دیلمى حاضر شدم.

من میهمان عالم جلیل، سید محمد على قاضی طباطبایى (شهید بزرگوار محراب) بودم. قبر او در منطقه شمالى «مقبره الشعراء» قرار داشت. بر حسن تصادف، در آن روز معماران مشغول تعویض سنگ قبر مزار سلاّر بودند. نوشته هاى سنگ قبلى خوانا نبود و ما دستور دادیم آن را تمیز کنند تا بتوانیم مطلب را بخوانیم. بر سنگ قبر وی، نوشته شده بود: «الله الباقی، کل من علیها فان، هذا قبر العالم العارف الشیخ سلاّر... فی تاریخ ذى الحجه سنه ثلاثه عشر و سبعمائه».

سال 713 تاریخ نصب سنگ بر قبر سلاّر بوده است و نه تاریخ رحلت آن بزرگوار.

بر روى سنگ قبر جدیدى که در سال 1388 هـ . ق. بر قبر شریف وى نصب شده چنین نوشته است:

«مرقد بزرگوار عالم عظیم الشان، حمزه بن عبدالعزیز دیلمى معروف به سلاّر، از اهالى دیلم گیلان و از اعاظم مجتهدین و دانشمندان شیعه است که علماى رجال نویس شیعه به شرح زندگانى اش پرداخته، او را ستوده اند. از شاگردان جناب شیخ مفید و سید مرتضى علم الهدى بوده، به قول صحیح در تاریخ ماه صفر سال 448 ه. ق. درگذشته و در قبرستان خسروشاه مدفون شده است. 1388 قمری[18]».