شب‌های امتحان که می‌شود شاید یکی از مهمترین دغدغه‌های دانش‌آموزان و دانشجویان خواندن درس‌های عقب‌مانده و کاهش استرس امتحان به علت نخواندن حجم زیادی از مطالب باقیمانده درس باشد.
و بسیارند افرادی که بهترین راه حل و شاید تنها راه حل را بیدارماندن در شب‌های امتحان می‌یابند چون خواندن دروس در طول امتحان را رها کرده اند و به امید شب امتحان به کارهای دیگر ‌پرداخته‌اند.
متأسفانه یکی از راه‌هایی که این افراد برای بیدارماندن در شب‌های امتحان استفاده می‌کنند استفاده از قرص‌های روانگردانی مانند آمفتامین‌ها و به خصوص ریتالین است که به گفته متخصصان عوارض زیادی را برای فرد ایجاد می‌کند که اولین عارضه آن از دست دادن تمرکز در سر جلسه امتحان در فردای آن شب است.

*ریتالین چیست؟

متیل فنیدات در سال 1954 در ابتدا به نام« نوآرتیس» به بازار دارویی دنیا معرفی شد و بعد از آن از سال 1960 به ریتالین تغییر نام داد.
کاربرد اصلی این دارو مربوط به درمان کودکان بیش فعال است. این کودکان دچار مشکل عدم تمرکز حواس هستند و نمی‌توانند بیش از چند ثانیه به یک موضوع فکر کنند و تجویز ریتالین از سوی پزشک باعث می‌شود. این کودکان تا 75 درصد قدرت فکر کردن مداوم را به دست آ‌ورند و در حد کودکان عادی باشند و البته این کودکان در سنین نوجوانی و حتی بزرگسالی نیز نباید مصرف این قرصها را ترک کنند.
کاربرد دیگر این دارو برای افراد سالمندی است که به علت سن بالا قسمت عمده‌ای از شبانه روز را در خواب به سر می‌برند و با مصرف این دارو هوشیاری خود را در طول روز به دست می‌آورند.
تا زمانی که این دارو با تجویز پزشک و به عنوان دارو مصرف شود، مشکلی پیش نمی‌آید. مشکل از آنجا آغاز می‌شود که عده‌ای از دانشجویان و دانش آموزان برای بیدار ماندن در شب امتحان یا مهمانی شبانه از آن به جای چای و قهوه استفاده می‌کنند تا بیشتر بیدار بمانند و البته باید منتظر عوارضی مانند عوارض تزریق کوکائین باشند.
مصرف مداوم این دارو باعث اعتیاد به آن می‌شود و افراد مصرف کننده دیگر نمی‌توانند بدون مصرف آن درس بخوانند و تمرکز داشته باشند. از طرف دیگر باید به طور مداوم دوز مصرف خود را بالا ببرند.
شایعترین عوارض مصرف خودسرانه ریتالین عبارتند از عصبی شدن و بی خوابی، حالت تهوع و استفراغ، احساس سرگیجه و سردرد، افزایش ضربان قلب و فشار خون، بیماری پوستی منتشر، دردهای شکمی و مشکلات گوارشی، اعتیاد و وابستگی، بروز حالت‌های روان پریشی و حتی در مواردی اقدام به خودکشی است.
مصرف زیاد این دارو همچنین باعث سرخوشی، هذیان، کوما، از دست دادن اشتها، لرزش و پرش عضلات، مشکلات کبدی، خشکی دهان، تب، تشنج و سردرد، تکرار حرکات و اعمال بی هدف، ایجاد توهم، سوء ظن و احساس حرکت و جنبش حشرات زیر پوست می‌شود.

*مصرف ریتالین و ریسپریدون بدون تجویز پزشک توصیه نمی‌شود

مصطفی تبریزی، روانشناس و عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی می‌گوید: مصرف ریتالین و ریسپریدون و هر نوع دارویی بدون تجویز پزشک توصیه نمی‌شود و دانش‌آموزان و دانشجویان باید توجه داشته باشند که ضرر استفاده از آنها بیش از منفعت آنهاست.
وی افزود: علت استفاده این گروه از داروها این است که در کوتاه‌مدت این داروها تمرکز را بیشتر می‌کنند و توفیق بیشتری در حفظ کردن به فرد می‌دهد اما در طولانی‌ مدت به آن گرایش پیدا می‌کنند غافل از اینکه ممکن است چه عوارض کوتاه مدت و بلندمدتی در انتظار آنهاست.

*مصرف ریتالین موجب از دست‌دادن تمرکز هنگام امتحان می‌شود

ایرج خسرونیا، رئیس جامعه متخصان داخلی می‌گوید: مصرف ریتالین در شب امتحان موجب ازدست‌دادن تمرکز و خواب‌آلودگی هنگام امتحان می‌شود و مطمئناً این افراد امتحان خوبی را نخواهند داد.
وی می‌افزاید: ریتالین موجب می‌شود فعالیت مغز بیشتر شود و حالت خواب‌آلودگی کمتر شود اما پس از آنکه اثر این دارو از بین رفت حالت گیجی، بی‌حواسی و اختلال تفکر در فرد ایجاد می‌شود و بیشتر افرادی که در شب امتحان از این ماده استفاده می‌کنند در هنگام امتحان تمرکز لازم را نخواهند داشت.
خسرونیا همچنین اضافه می‌کند: ریتالین باعث بی‌خوابی طبیعی نمی‌شود. این ماده مانند دارو اثر می‌کند و پس از اینکه اثر آن از بین رفت عوارض آن آغاز می‌شود. اگر از این دارو به مقدار زیادی استفاده شود مانند افرادی که به شیشه و مواد دیگری معتاد هستند موجب تحریک اعصاب، استرس، عصبانی‌شدن، اضطراب و گاهی اوقات موجب اختلال دستگاه گوارش و مغز و اعصاب می‌شود.

*مصرف ریتالین باعث پرخاشگری غیر قابل کنترل می‌شود

غلام‌علی شهیدی، متخصص مغز و اعصاب و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم ایران نیز می‌گوید: اختلال روانی و پرخاشگری غیر قابل کنترل از جمله عوارض مصرف ریتالین در شب امتحان است. مصرف کوتاه‌مدت ریتالین و آمفتامین‌ها در شب‌های امتحان نه تنها کارایی طبیعی فرد را در روز امتحان به هم می‌ریزد بلکه عوارض جدی را به همراه دارد.
وی می‌افزاید: مصرف این مواد در شب‌های امتحان توصیه نمی‌شود. چرا که هم خواب دانشجو را به هم می‌ریزد و این نخوابیدن استراحت مغز را مختل می‌کند. از طرف دیگر این مواد اعتیاد‌آور هستند.
این متخصص مغز و اعصاب تصریح می کند: مصرف این مواد در کوتاه‌مدت و درازمدت عوارضی را به دنبال دارد. اختلالات روانی، خلقی و رفتاری و تکانه‌ای، اختلال در تکانه‌ها، انجام رفتارهای بی‌پروا و بی مهابا مانند رانندگی‌های شبانه برخی جوانان در اتوبان‌ها، بی‌توجهی به اطرافیان، سرخوشی، عدم تمرکز، پرش افکار، بی‌خوابی که منجر به خستگی و خماری می‌شود، افسردگی پس از اتمام دوره مصرف، افکار پارانوئید و سوءظن نسبت به دوستان، اطرافیان و خانواده و پرخاشگری فیزیکی از مهمترین عوارض مصرف این مواد است.

*ریتالین داروی بچه‌های پیش‌فعال است نه برای شب‌های امتحان

حمید صادقیان، معاون غذا و داوری دانشگاه علوم پزشکی ایران می‌گوید: متأسفانه برخی برای بیدارماندن در شب‌های امتحان از ریتالین استفاده می‌کنند اما باید توجه داشت ریتالین داروی بچه‌های پیش‌فعال است نه برای استفاده در شب‌های امتحان.
وی می‌افزاید: ریتالین دارویی است که برای تنظیم فعالیت‌های مغزی بیشتر برای بچه‌های پیش فعال استفاده می‌شود اما به خاطر برخی خواص آن متأسفانه مصرف سوء هم دارد و می‌تواند مورد سوء استفاده قرار گیرد. این دارو ابتدا تحت کنترل بود و فقط توسط دانشگاه توزیع می‌شد ولی به علت عدم دسترسی آسان مردم، داروهای منتخبی را از جمله ریتالین در داروخانه‌های مشخص در نقاط مختلف شهر مجوز توزیع دادیم و البته با توجه به ضوابط تدوین‌شده این داروها توزیع می‌شود.
صادقیان ادامه می‌دهد: اگر ریتالین به غیر از تجویز توسط پزشکان مشخص‌، تجویز و مصرف شود مورد تأیید دانشگاه نیست. همچنین از طرف دیگر متأسفانه برخی داروخانه‌ها از مجاری غیر قانونی دارو را تهیه می‌کنند و آن را با قیمت بسیار زیاد توزیع می‌کنند که این خلاف قانون است و باید برخورد قانونی صورت می‌گیرد.
وی اضافه می‌کندد: به علت اینکه بحث تقلب و قاچاق و فروش تأییدنشده ریتالین هم مطرح است لذا فروش آزاد آن ممنوع شده است.

*ریتالین قدرت مغز را به شدت کاهش می‌دهد

محمدرضا شانه ساز، مدیر کل نظارت بر دارو و مواد مخدر وزارت بهداشت نیز در این باره به فارس می‌گوید:‌ فروش بدون نسخه ریتالین در داروخانه‌ها اساساً ممنوع است اما متأسفانه برخی داروخانه ها که تعداد آنها هم محدود است، این دارو را بدون نسخه هم می‌فروشند که خلاف مقررات است و اگر گزارش آن به وزارت بهداشت برسد، حتماً از طریق مراجع قانونی با متخلف برخورد می‌شود.
وی می‌افزاید: البته برای جلوگیری از این مسئله مأموران وزارت بهداشت به صورت نامحسوس از داروخانه‌ها خرید می‌کنند و اگر با موردی مواجه شوند، برخورد قانونی صورت می گیرد اما چون معمولاً افراد متقاضی این داروها و داروخانه‌ها هیچکدام شاکی این مسئله نمی‌شوند، شکایتی از این نظر تاکنون به وزارت بهداشت نرسیده است.
شانه ساز اضافه می‌کند: انتظار ما این است که والدین دانش آموزان و دانشجویان این دارو را بشناسند و در صورت مشاهده مصرف آن توسط فرزندانشان شکایت کنند.
وی می‌گوید: ریتالین و داروهای مشابه آن مانند داروهای دوپینگ عمل می‌کنند و در مدت کوتاهی مغز را برای تمرکز و فعالیت بیشتر تحریک می‌کنند اما فرد بعد از چند بار مصرف این دارو حالت زندگی نرمال و طبیعی خود را از دست می‌دهد، قدرت فعالیت مغزی وی به شدت کاهش می‌یابد و حتی توانایی‌های ذهنی او از آدم‌های معمولی نیز کمتر می شود و البته اعتیاد به این ماده روانگردان نیز از جمله عوارض مصرف خودسرانه این داروست.

*تبلیغات کاذبی درباره ماده مخدر صنعتی ریتالین در حال انجام است

طاها طاهری؛ جانشین دبیر کل ستاد مبارزه با مواد مخدر نیز در باره ریتالین هشدار می‌دهد: تبلیغات کاذبی درباره ماده مخدر صنعتی ریتالین در حال انجام است. متأسفانه مصرف این ماده بر اساس یک باور غلط در شب امتحان بین دانشجویان شیوع یافته است. افرادی که آن را مصرف کرده‌اند تأثیر تبلیغ‌شده آن را رد کرده‌اند.
وی می‌افزاید: وزارت بهداشت به همراه ستاد مبارزه با مواد مخدر در آخرین گردهمایی در خصوص پیش‌سازها به این نتیجه رسیدند که باید ساماندهی مناسبی در خصوص داروهای مخدر انجام شود و بر اساس نیازهای واقعی کشور و نسخه‌های پزشک تولید این داورها توزیع شود.
طاهری خاطرنشان می کند: ریتالین یک ماده مخدر بر پایه داروست و دانش آموزانی که شب امتحان از این دارو استفاده می‌‌کنند به آن وابسته می‌شوند و در آینده به مواد مخدر صنعتی نیز وابسته می‌شوند و در نهایت سر از جنون در می‌آورند.