کسی اطلاع دقیقی ندارد. این را می‌دانیم که ایرانی‌ها از باب تعارفات مرسومشان اگر بخواهند از فرزند فرد مذکری که مخاطبشان است یاد کنند برای او تعبیر «آقازاده» را به کار می‌برند.

آقازاده‌ها، این مظنونان اصلی و مجرمین همیشگی برخی جریانات سیاسی چه کسانی هستند؟ اصلاً آقازادگی چه معنایی می‌دهد؟ شاید بسیاری به لوازم حرف خود نمی‌اندیشند که این حرف‌ها را طرح می‌کنند.

این روزها به خصوص اگر اهل شبکه‌های اجتماعی و وبلاگ‌گردی باشید لطیفه‌های بی‌شماری را با این مضمون شنیده اید که: «آقازاده چه کاره‌ن؟» این البته کمی هم ربط دارد به لطیفه‌ای که از میانه دهه شصت تا دهه هفتاد باب بود: «آقازاده وزیر نفت اند.» اما هم آن تعبیر آقازاده، هم این آقای آقازاده بی‌ربط و ارتباط هستند به آقازاده‌های مورد بحث ما. آقازاده‌های ماجرای ما بیشتر به پدیده آقازادگی ربط دارند.

«آقازاده» کیست و «آقازادگی» چیست؟ کسی اطلاع دقیقی ندارد. این را می‌دانیم که ایرانی‌ها از باب تعارفات مرسومشان اگر بخواهند از فرزند فرد مذکری که مخاطبشان است یاد کنند برای او تعبیر «آقازاده» را به کار می‌برند. تعبیر آقازادگی معمولاً بار مثبتی نداشته است. هرچند فرزند محمود احمدی‌نژاد زمانی در عنوان وبلاگ خود از «آقازاده» استفاده می‌کرد و فرزند یکی از علما و سیاست‌مداران پیشین چنین عنوانی برای وبلاگ خود برگزیده است: «من هم یک آقازاده هستم.»

آن چه باعث شده سال‌ها پس از رواج گفتمان «آقازادگی و آقازاده‌ستیزی» به این پدیده بپردازیم، اظهارات وزیر اطلاعات است. حیدر مصلحی به عنوان عضوی از شورای پول و اعتبار گفته است: «آقازاده‌ها و غیرآقازاده‌ها دانه‌درشت‌های اقتصادی را تشکیل می‌دهند و هیچ تفاوتی میان آن‌ها برای معرفی به دستگاه قضایی قائل نیستیم.»

آقازاده، علامت سوال!
مرکز اسناد انقلاب اسلامی در مقاله‌ای آورده است: «از اوایل روی کار آمدن دولت سازندگی در سال 68 شاهد ظهور طبقه‌ای خاص در کشور بودیم؛ ‌‌طبقه‌ای که با توجه به نفوذ در بدنه قدرت، توانسته‌‌اند شریک ثروت طبقه اشراف نیز شوند. ‌‌دو عنصری‌ که تکمیل‌کننده دست نیافتگی این طبقه محدود اجتماع می‌شود.»

از نظر این نویسنده با جمع دو پدیده ثروت‌مندی و نسب‌مندی سیاسی، فرد آقازاده می‌شود. البته وی می‌افزاید: «نیازی نیست که فرد برای آقازادگی حتماً به عنوان اقوام درجه یک مدیران و مقامات ارشد محسوب شود، بلکه داشتن یک رابطه نزدیک با این مدیران و مقامات که منجر به متمایز شدن فرد در امور از سایر اجتماع شود نیز می‌تواند افراد را در دایره آقازادگی قرار دهد.»

وی معتقد است آقازاده‌ها پیش از این با استفاده از رانتی که داشته اند تنها در عرصه اقتصادی فعال بودند و میل چندانی به حضور در عرصه سیاست نداشتند، اما پس از انتخابات 84 و شفاف‌سازی صورت گرفته، آنان منافع خویش را در خطر دیدند و از این رو وارد عرصه سیاست شدند.

اما کسانی که تعبیر آقازاده را به کار می‌برند، لزوماًٌ چنین تعریفی از آقازادگی ندارند. فاطمه رجبی، چندی پیش علی مطهری را مبتلا به «فتنه آقازادگی» دانسته بود و ادعا کرده بود که هیچ فتنه‌ای از این فتنه بزرگ‌تر نیست. با این حال هیچ‌گاه، هیچ رسانه‌ای سخن از ثروت‌مندی علی مطهری یا فعالیت اقتصادی او به میان نیاورده است.

گذشته از این ابهام در تعریف که هیچ کس دقیقاً نمی‌تواند بگوید «آقازاده» با وجود این همه بسامد خبری و حتی گفتمانی! چه معنایی دارد؛ اینک مسئولین بلندپایه نظام به کرات از این تعبیر استفاده می‌کنند. حیدر مصلحی در طول دوران کمتر از یک سال وزارت خود حداقل چهار بار از این تعبیر استفاده کرده است.

وی در نشست «تحلیل و بررسی وضعیت امنیتی کشور» در قم اظهار داشته بود: «در جنگ نرم لطمه از طرف آقازاده‌ها می‌باشد. زبیر را چه کسی منحرف کرد؟» و در ادامه از کشف جزوه براندازی در دفتر یکی از آقازاده‌ها سخن گفته بود.

وی یک هفته بعدتر در جمع دادستانان اظهار نظر مشابهی نموده بود: «جریان فتنه از پتانسیل آقازاده‌ها برای ضربه زدن بهره برده بود.» چندی بعد نیز در مصاحبه با ویژه‌نامه نوروزی جوان، به این روزنامه گفته بود: «سندی از یک آقازاده به دست آمده که آن هم راهبردها، سیاست‌ها و تاکتیک‌های براندازی است.» جدیدترین نظر او درباره آقازاده‌ها را نیز که خواندید.

با این همه تعریف دقیقی نمی‌توان برای آقازاده بودن پیدا کرد و این چندان هم در ایران عجیب نیست. برخی این را یکی از خصلت‌های مهم جوامعی نظیر ایران می‌دانند.

شاید پدر باید «آقا» باشد تا فرزند را بتوان «آقازاده» نامید. اما آقا بودن پدر به چه معناست؟ احتمالاً کسی که دارای جایگاه اجتماعی ممتاز و رفیعی است، کسی که بر دیگران آقایی می‌کند و دیگران برایش بندگی، چنین فردی آقا می‌شود و فرزندانش آقازاده. آقازادگی به گونه‌ای یادآور مناسبات استبدادی حاکم بر ایران پیش از انقلاب اسلامی است.