آیت الله سید مرتضی فرزند سید علی یکی از فرزانگان فقهی در قرن چهاردهم هجری می باشد که دارای اخلاف ویادگاترهای مجتهد دیگر می باشد حاج سید مرتضی قریب 45 سال مداوم به وظایف فقهی و روحانی خویش اشتغال داشته است تحصیلات مقدماتی را نزد اساتید جلیل القدر مانند حاج میرزا ابوالحسن انگجی ومیرزا ابوالقاسم جواهری ومیرزا رضا معروف به بالا آقا تلمذ نموده سپس از محضر آیات عظام نائینی حاج شیخ عبدالکریم حائری ادامه داده است تا موفق به اخذ اجازه از محضر آن اساتید عالیقدر گردیده است .

وی در رشته فقه وکلام و اصول آثاری از خود به یادگار گذاشته است که برخی از آنها عبارتند از :

1-     موائد الا فهام فی شرح قواعد الاحکام که فقط قسمت طهارت در حدود 10000بیت خارج گردیده است.

2-     نثارات الکواکب علی خیارات المکاسب نزدیک 3000 بیت

3-     رسائل مفرده در مسائل متفرقه

4-     ذروه السعاده فی نیه العباده

5-     امطار الدر فی مقدار الکلر

6-     قمع الشکوک عن لبس المشکوک

7-     مختصر الکلام فی حکم السلام

8-     اهداء الحقیر فی منی حدیث الغدیر الی اخیه البارع البصیر   ( منظور از اخ شیخ محمد صدیق از علمای عامه است )

9-     حاشیه العروه الوثقی .

شمس الدین عبد الحمید بن عیسی عمویه بن یونس خلیل خسروشاهی امام و پیشوای اهل علم و سید بزرگ طبیبان زمان و شیخ الاسلام مسلمانان بود او یکی از بزرگان فقهی و تفسیری می باشد در حکمت وطب و علوم شرعی از فقه و اصول و کلام استاد بود و همواره به مطالعه و تدریس به طا لبا ن دانش اشتغال داشته است در سال 580 در خسروشاه متولد شده است تحصیلات مقدماتی اد ب و حدیث را از موید طوسی فرا گرفته و کلام و حکمت را نزد امام فخر رازی آموخته است بعد از مدتی نزد شهاب الدین محتشم و حاکم اسماعیلی که خود از حکیمان و دانشمندان این طایفه بود به سر برد ایشان شمس الدین را بسیار گرامی می داشت و از محضرش استفاده می کرد

از شاگردان او در حدیث حافظ ابو محمد سیاطی وچند تن دیگر مشهور شده اند

شمس الدین فیلسوف زمان بعد این به شام رفته ونزد سلطان ملک ناصر الدین داوود منزلتی والا یافت آورده اند که ملک ناصر صاحب کرک برای استفاده از خدمت شمس به سرای او می رفت و کتاب عیون الحکمه ابن سینا را نزد او آموخت و وقتی به اول کوچه که منزل شمس بود می رسید از اسب پیاده می شد و غلامان و ملازمان خود را آنجا نگاه می داشت و خود کتاب را زیر بغل گرفته و پارچه ای بر سر می انداخت و به در خانه شمس می آمد و در می زد چون در باز می شد به درون خانه می شد به زانو نشسته و درس می خواند اگر اشکالی داشت می پرسید وبر می خاست و شمس حتی به احترام او بلند نمی شد شمس الدین خسروشاهی در اواخر عمر به دمشق رفته ودر آنجا ساکن شده تا در شوال سال 652 بدرود حیات گفت و در کوه قاسیون ( مدفن ومعبد پیامبران ) بخاک سپردند

عز الدین اربلی در حق ایشان سروده است با مرگ تو فضایل و مناقب رخت به جهان دیگر کشید ند و درخت فضیلت زنده به گور شد

از شاگردان مبرز و دانشمند او در فلسفه و طب سدید الدین ابو منصور است که حاجی خلیفه از او نام برده است

از کتابهای معروف ایشان می توان به مختصر منطق شفای ابن سینا وکتاب مهذب شیخ ابو الحق شیرازی را در فقه خلاصه کرده است و همچنین تلخیص مقالات ابن سینا از اوست و کتاب دیگری بنام تتمه الایات البینات دارد

شمس و خواجه نصیر الدین طوسی هر دو شاگرد فرید الدین داماد بودند و بعدها هر وقت خواجه نصیر الدین به مشکلی بر می خورد ضمن نامه ای از شمس رفع اشکال می کرد

شمس الدین خسروشاهی نسبت به امام فخر رازی احترام خاص قائل بوده از جمله می گویند در دمشق مردی پارسی پیش وی رفت و همراه خود کتابی داشت که امام فخر رازی بر روی آن چیزی نوشته بود خسروشاهی کتاب را گرفته بر خط امام بوسه می زد و بر سر می نهاد و می گفت این خط امام است

استاد مطهری در مورد شرف الاسلام حکیم شمس الدین خسروشاهی می نو یسد : عبدالحمید بن عیسی خسروشاهی معروف به شمس الدین خسروشاهی یکی از فلاسفه برخاسته از آذر بایجان می باشد

ابن ابی ا صبیعه از او بعنوان امام العلما و سید الحکما قدوه الانام شرف الاسلام یاد می کند

شهرت ایشان در فلسفه بی مانند است استاد مطهری علت آن را از سوالات خواجه نصیر الدین طوسی از شمس می داند که شمس به آن پاسخ داده است که در کتابهای فلسفی مطرح می باشد.  

چهار شنبه سوری در این شهر حال و هوای دیگری دارد شاید در ایران بی مانند باشد در این روز که با بازار هفتگی برابر است از اول صبح بازار بزرگی در شهر پدید می آید که طول آن به بیش از 2 کیلومتر است که انواع و اقسام وسائل و ما یحتاج لازم برای عید در آن پیدا می شود مردان شهر و روستاها وشهر های اطراف در این بازار حضور دارند بعضی نیز به فروش محصولات خود مشغولند مرد ان وزنان لباس نوع پوشیده و برای خرید به بازار می روند

در این شب پدر ومادر عروسها برایفرزندان خود وسایل لازم برای عید کهد لباس و میوه و انواع شیرینی است می فرستند که با غذای چرب و نرمی همراه است در این روز در اول شب در حیاط وپشت بام منازل و همچنین در کوچه وخیابان آتش روشن کرده و از روی آن می پرند که رسمی است دیرینه و باستانی که قدمت آن به قبل از اسلام و دین زرتشت می رسد این روز روزی فرامو ش نشدنی برای مردم این دیار می باشد .

در فاصله 5 کیلو متری خسروشاه در جانب شرقی دهستان تاز ه کند تپه خاکی واقع شده است که یانق تپه نامیده می شود ارتفاع این تپه از سطح اراضی اطراف چیزی در حدود 18 متر و وسعتش در حدود 87 هزار متر مربع است که در سال 1337 هجری شمسی مورد باز دید چارلز برنی قرار گرفت در مرداد ماه سال 1339 هجری شمسی یک هیات 4 نفره انگلیسی به سرپرستی چارلز برنی استاد دانشگاه منچستر انگلیس وهمکاری همسرش خانم بیر منگام و دستیارش لا وسون به مدت 5 هفته دست به حفاری در قسمت شرقی تپه زدند حدکثر عمق این کاوشها 5/3 متر و فقط شامل یک طبقه اسکان بود در این این حفاریها چند پایه برج – خانه گلی و مقداری ظروف سفالی پیدا شد بنا به نظر چارلز برنی این آثار مربوط به 2500 سال قبل از میلاد می باشد با ادامه کاوشها بنیان ساختمان خانه ها و محوطه های مختلفی از زیر خاک بیرون آمد که همه از خاک وخشت و به شکل دایره و گاهی دوایر به هم متداخل می شدند در این حفاری ها 23 بنای دایره ای شکل بدون سقف بدست آمد چارلز برنی بر این عقیده بود که چون ساکنان تپه قبلا چادر نشین بودند وچادر ها دایره ای شکل بودند و و قتی یک جا نشین شدند خانه های خود را به شکل دایره ای بنا کردند . در قسمت داخل خانه ها محل اجاقها که مخصوص پخت و پز و همچنین آخورهایی جهت حیوانات تعبیه شده بود حداکثر طول قطر این محوطه های دایره ای شکل 6 متر و در وسط این محوطه ها محوطه دیگری قرار داشت به طول 5 متر که بوسیله 4 دیوار عمود بر هم به 4 قسمت تقسیم شده بود که به محل نگهداری آذوقه و غلات اختصاص داشت .

به نظر چارلز برنی قدمت این تپه به اواخر هزاره ششم قبل از میلاد می رسد که با اواخر عصر سنگ و مس واوایل عصر مفرغ در اذر بایجان مقارن است آثار بدست آمده نیز این نظریه را تایید می کند .

قسمتی از آثار بدست آمده از یانق تپه عبار تند از : آسیاب دستی – داس سنگی – سفال هاون – تیشه و تیغه سنگی – یک تیغه خنجر مسی – دو مهره از گل نپخته – چهار چراغ گلی – سیوهای و بادیه ها و خم های دهان گشاد بزرگ و کوچک دسته دار و بیدسته و سفالهای زیاد دیگری که کشف گردید سفال های یافته شده به طور کلی دست ساز بوده و معمولا سیاه رنگ و صیغلی و به ابعاد و اشکال و تزیینات مختلف و متفاوت هستند نقوش هندسی بر بدنه ظروف سفالی عمومیت دارند و نمونه هایی از نقشها ی پرندگان و حیوانات شاخدار دیده می شود چارلز برنی ضمن اشاره به پیوستگی سفالهای یانق تپه با سفالهای آنتولی شرقی وقفقاز از نظر شکل ساخت و و جود تصاویر پرندگان و حیوانات بر روی بعضی از کوزه ها و کاسه ها را حاکی از تاثیر نقش های سفالهای ساخته شده در جاهای دیگر ایران می داند

 چارلز برنی اعتقاد دارد که تپه بیشتر نقش و وضع یک شهر باستانی را دارد و اعلایم  به جا مانده از آتش سوزی ها را حاکی از و جود حملات که امنیت شهر را مداوم  تهدید می کرد و اسم یانق تپه را بی مسمی و بی مورد نمی داند .

آیت الله سید احمد خسروشاهی

آیت الله سید احمد خسروشاهی در 26 ربیع الثانی سال 1330 هجری قمری به دنیا آمد پس از طی آموزشهای مقدماتی و سطح از والد ماجد و اساتید دیگر در سال 1314 هجری شمسی به مناسبت مخالفت ایشان با رژیم پهلوی به مشهد مقدس رفته و درآنجا از محضر اساتیدی چون آیت الله حاج حسین قمی – آیت الله میرزا ابوالحسن انگجی – آیت الله میرزا محمد آقا زاده خراسانی استفاده نمود سپس به تبریز بر گشت و دو سال بعد برای ادامه تحصیل حوزه ای به قم رفت ودر درس مرحوم آیت الله حایری یزدی و آیت الله خوانساری حاضر شد بعد از تحصیل به در خواست پدرش به تبریز برگشته و شروع به مبارزه با رژیم پهلوی کرد .

آیت الله سید احمد خسروشاهی روابط دوستانه و صمیمی با حضرت امام   (قدس سره ) از زمان تحصیل در قم داشت ایشان با حضرت امام در درس آیت الله حایری هم دوره بودند و هر وقت آِت الله خسروشاهی به قم می رفتند امام از جمله بزرگانی بود که بلا فاصله به دیدار ایشان تشریف می آوردند .

سرانجام این عالم بزرگوار در تاریخ 28 خرداد 1356 در تبریز به رحمت حق پیوست و توسط مردم غیور و مسلمان آذر بایجان وعلمای اعظام تشییع شد و طبق وصیت ایشان جنازه به مشهد مقدس منتقل و در صحن مطهر مدفون گردید.

سلاّر و نماز جمعه

سلاّر در کتاب فقهى مراسم، درباره برگزارى نماز جمعه این گونه نوشته است:

«صلاه الجمعه فرض مع حضور امام الاصل او من یقوم مقامه و اجتماع خمسه نفر فصاعدا احدهم الامام»؛

خواندن نماز جمعه در زمان حضور امام معصوم ـ علیه السلام ـ یا کسى که از طرف او منصوب مى شود (نائب خاص)، واجب است و حداقل نفرات برای برگزارى و انعقاد نماز جمعه با امام یا نائبش، پنج نفر است[14]»

سلاّر مانند برخى فقهاى شیعی، نماز جمعه و نیز نماز عیدین (فطر و قربان) را در زمان غیبت امام زمان ـ عجل الله تعالى فرجه ـ جایز نمى داند، زیرا آن را از مختصات امام معصوم ـ علیه السلام ـ مى داند و در حقیقت به حرمت نماز جمعه و نماز عیدین در زمان غیبت امام ـ علیه السلام ـ فتوی داده است.

راز تحریم

برخی از دانشمندان، این فقیه والامقام را جزء اولین عالمان شیعى میدانند که به تحریم نماز جمعه فتوى داده است.

این فقیه هوشمند و زیرک، با درک موقعیت اجتماعى و سیاسى زمان خویش که زعامت دینى شیعیان را بعد از شیخ طوسى به عهده داشت، اقدام به صدور شجاعانه فتوای تحریم نماز جمعه نموده است، زیرا سلاّر زمانى زعامت و رهبرى مردم را به عهده گرفت که حکومت آل بویه که دولتمردانی شیعى بودند به سلجوقیان که سنى مذهب بودند، انتقال یافته بود و فتنه و آشوب و جنگهاى خونین مذهبى علیه شیعیان آرامش بغداد را به مخاطره انداخت و باعث فروپاشى حوزه علمیه بغداد شد و فقیهان و عالمان دین، دست به اقدامات اساسى زدند و حتى ناگزیر به هجرت از بغداد شدند. روشن است که برگزارى نماز جمعه و خواندن خطبه در آن فضاى سیاسى حاکم بر جامعه، چیزى جز فریب، خدعه، مدح و ستایش حاکمان جور نبود و اصولا حاکمان جور انتظار دارند که از محافل عبادى ـ سیاسى نماز جمعه به نفع خویش بهره بردارى کنند[15] و در راه رسیدن به این مقصود، از شیوه هاى مختلف زر، زور، نیرنگ و استخدام عالمان دربارى و فریب خورده استفاده می کنند. تحریم نماز جمعه از سوى زعیم بزرگ شیعیان در حقیقت اعلان برائت از حاکمان جور و تنفر از اقدامات ظالمانه و ستم گرانه آنهاست. این اقدام سلاّر، حکایت گر تفکر عدم جدایی دین از سیاست است که از سوى فقهاى بزرگوار شیعه در تمام اعصار در عمل به اثبات رسیده است.

پذیرش منصب قضاوت در دوره اى و تحریم نمازجمعه و عیدین در دوره اى دیگر، نشان مى دهد که وى فقیهى سیاستمدار و ژرف اندیش در عصر خویش به شمار مى آمده است.

وفات

در تاریخ وفات این فقیه فرزانه نیز اختلاف است، اما بنا به قول مشهور، رحلت سلاّر دیلمى در ششم رمضان سال 463 قمری[16] در قریه خسروشاه[17] تبریز اتفاق افتاده است و قبر شریف این رادمرد شیعی، در همان مکان مى باشد. این که این فقیه بزرگ، چرا و چگونه در این مکان رحلت کرده اند، به درستی معلوم نیست، ولى احتمالا سلاّر مانند بسیارى از فقیهان و عالمان، به دنبال آشوبها و جنگهاى داخلى در آن سالهاى آشفته و نابسامان آخر حیاتش، بغداد را ترک و در حال رجعت به زادگاهش بوده است که مرغ روحش در دیار آذربایجان، به ملکوت اعلی پر کشیده است و پیکر پاکش توسط دوستان و ارادتمندان وى در قریه خسروشاه تبریز به خاک سپرده شده است. مراقد المعارف با تحقیق و تعلیقه محمد حسین حرزالدین درباره زیارت قبر سلاّر چنین مى نویسد:

«در سال 1388 قمرى جهت پژوهش پیرامون قبور عالمان به تبریز و اطراف آن سفر کردم، در 22 جمادى الاولى بر مرقد شریف سلاّر حمزه بن عبدالعزیز دیلمى حاضر شدم.

من میهمان عالم جلیل، سید محمد على قاضی طباطبایى (شهید بزرگوار محراب) بودم. قبر او در منطقه شمالى «مقبره الشعراء» قرار داشت. بر حسن تصادف، در آن روز معماران مشغول تعویض سنگ قبر مزار سلاّر بودند. نوشته هاى سنگ قبلى خوانا نبود و ما دستور دادیم آن را تمیز کنند تا بتوانیم مطلب را بخوانیم. بر سنگ قبر وی، نوشته شده بود: «الله الباقی، کل من علیها فان، هذا قبر العالم العارف الشیخ سلاّر... فی تاریخ ذى الحجه سنه ثلاثه عشر و سبعمائه».

سال 713 تاریخ نصب سنگ بر قبر سلاّر بوده است و نه تاریخ رحلت آن بزرگوار.

بر روى سنگ قبر جدیدى که در سال 1388 هـ . ق. بر قبر شریف وى نصب شده چنین نوشته است:

«مرقد بزرگوار عالم عظیم الشان، حمزه بن عبدالعزیز دیلمى معروف به سلاّر، از اهالى دیلم گیلان و از اعاظم مجتهدین و دانشمندان شیعه است که علماى رجال نویس شیعه به شرح زندگانى اش پرداخته، او را ستوده اند. از شاگردان جناب شیخ مفید و سید مرتضى علم الهدى بوده، به قول صحیح در تاریخ ماه صفر سال 448 ه. ق. درگذشته و در قبرستان خسروشاه مدفون شده است. 1388 قمری[18]».

معاصران

برخی از دانشمندان معاصر این فقیه و متکلم نامدار عبارتند از:

1. شیخ طوسى (م 460 ق) ظاهرا سلاّر، بعد از رحلت شیخ طوسی، به مقام مرجعى رسیده است.

2. سید مرتضى علم الهدی.

3. سید رضی.

4. شیخ مفید.

5. ابوالعباس نجاشی.

6. ابوالفتوح رازی.

7. شیخ جعفر دوریستی.

سلاّر دیلمى در مسند قضاوت

بی شک، سید مرتضى را باید احیاگر علوم اسلامى در قرن چهارم دانست. آن بزرگوار از اوضاع سیاسى و اجتماعى عصری که مقارن با اوج قدرت دولت شیعى آل بویه بود، به خوبی بهره بردارى نمود. سید مرتضی، شاگردان فقیه و دانشمندش را به اقصى نقاط کشور اسلامی، براى قضاوت گسیل می داشت. یکى از شخصیتهاى برجسته شیعه که از سوی سید مرتضى براى منصب قضا به مناطق حلب (از توابع سوریه) اعزام شد، سلاّر دیلمى بود. وى در این مناطق، زعامت دینى مردم را به عهده گرفت و به عنوان حاکم شرع اسلامی، به حل و فصل نزاع ها و اختلافات دینى ـ اجتماعى پرداخت و به ارشاد و هدایت مردم، اقامه جماعت و رفع مشکلات و پاسخ گویى به مسائل دینى شیعیان نیز اشتغال داشت.

از زمان مسافرت وى به حلب و مدت اقامت او در آنجا اطلاع دقیقى در دست نیست، اما شواهد نشان مى دهد که وى سالیان متمادی در آن دیار حضور داشته است، به گونه اى که برخى وى را از فقهاى حلب به شمار آورده اند. [7]

تالیفات

1. المراسم العلویه فى الاحکام النبویه.

2. المقنع فى المذهب. [8]

3. التقریب (التهذیب) در اصول فقه. [9]

4. التذکره فى حقیقه الجوهر و العرض. [10]

5. الابواب و الفصول فى الفقه. [11]

6. المسائل السلاّریه. [12]

7. الرد على ابى الحسن البصرى فى نقض الشافی. [13]

جایگاه سلاّر

دانشمندان و زندگى نامه نویسان، هر یک درباره مقام علمى سلاّر مطالبى نوشته اند: سیوطى در طبقات النحویین النحاه سلاّر را از دانشوران علم نحو دانسته است.

علامه حلى در خلاصه نوشته است: سلاّر بن عبدالعزیز دیلمى از فقهاى مورد وثوق شیعه است که در فقه و ادبیات، سرآمد و ممتاز بود.

پژوهش گر معاصر، آیه الله سید ابوالقاسم خویى ضمن تایید وثاقت سلاّر، وى را از بزرگان فقهاى شیعه دانسته و نوشته است:

«سلاّر بن عبدالعزیز الدیلمى فقیه، جلیل، معظم، ثقه»؛ سلاّر بن عبدالعزیز دیلمی، فقیهى مورد اعتماد و بزرگوار و گران قدر است.

مترجمین، سالار را در فارسى به معناى رییس و امیر و در عربى به معناى شریف معنا مى کنند.

اساتید

1. محمد ابن محمد ابن نعمان معروف به شیخ مفید (م413ق.).

2. على بن حسین، معروف به سید مرتضى علم الهدى (3436 ق).

مشایخ امامیه

سلاّر دیلمى بعد از عصر غیبت حضرت ولى عصر ـ علیه السلام ـ، یکى از مشایخ و از مهم ترین عالمان و پیشوایان امامیه بوده است. مشایخ و قدمای امامیه، ده نفر بودند که عبارتند از:

1و2. صدوقان (على بن بابویه قمى و فرزندش صدوق).

3و4. شیخان (شیخ مفید و شیخ طوسی).

5و6. سیدان (سید مرتضى علم الهدى و برادر ارجمندش، سید رضی، گردآورنده نهج البلاغه).

7. ابن ابى عقیل.

8. ابوالصلاح حلبی.

9. ابن ادریس حلی.

10. ابویعلی، سلاّر حمزه بن عبد العزیز دیلمی.

شاگردان

1. شیخ ابو على طوسی.

2. منتجب الدین ابن بابویه.

3. حسن بن حسین بن بابویه.

4. ابوالکرم مبارک بن فاخر نحوی.

5. ابوالفتح عثمان بن جنى نحوی.

6. ابوالصلاح تقى الدین.

7. محمد بن على بن عثمان.

8. عبدالجبار بن عبدالله المقرى الرازی.

9. محمد بن عبدالرحمن بن احمد بن الحسین نیشابورى خزاعی.

10. عبدالله بن حسن بن حسین بن بابویه.

خبرگزاری فارس نوشت:

اکبر کوشانفر امروز در همایش سالانه انجمن پزشکان کودکان ایران که سازمان ایرانی مجامع بین‌المللی وزارت امور خارجه برگزار شد، افزود: جدیدترین بررسی‌های سازمان بهداشت جهانی نشان می‌دهد که تهران یکی از آلوده‌ترین شهرهای دنیا است به طوری که خطر آلودگی هوای تهران 38 برابر استاندارد جهانی است.

وی گفت: این آلودگی به طور انحصاری محدود به تهران نیست، کلانشهرهای دیگر ایران نیز جزء شهرهای آلوده هستند. هر سال 3 میلیون نفر از مردم جهان به دلیل آلودگی هوا جان خود را از دست می‌دهند که این نوع مرگ 4 برابر بیشتر از مرگ به علت ایدز، 2،6 برابر مرگ ناشی از سرطان و 1،5 برابر مرگ بر اثر تصادفات رانندگی است.

استاد دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی افزود: بیشترین آلودگی هوای تهران ناشی از سوخت وسیله نقلیه موتوری است و روزانه 200 میلیون کیلوگرم دی اکسید کربن وارد هوای تهران می‌شود و این در حالی است که روزانه 1200 خودرو جدید به تهران اضافه می‌شود.

استاد دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی گفت: گاز‌های سمی ازن بر اثر شدت گرمای زمین و تابش نور خوشید در هوا تولید می‌شود و در مجاورت NO2 اگزوز اتومبیل‌ها تشکیل دود در سطح زمین می‌دهد و ازن در سطح زمین باعث خشک شدن درخت‌ها می‌شود. کوشانفر اضافه کرد: ذرات آلاینده‌های فلزی از قبیل کادمیوم، نیکل، آرسنیک، سرب و یون‌های سولفات، نیترات و هیدروکربورهای چند حلقه‌ای از راه انتشار در هوا عوارض بسیاری از قبیل کاهش بهره‌هوشی، ضایعات کبدی تنگی نفس به وجود می‌آورند.

استاد دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی افزود: طبق نظر کارشناسان وزارت بهداشت و اداره محیط زیست، آلودگی هوای تهران بسیار جدی است. به طوری که هر دقیقه تنفس در تهران برابر با کشیدن 9 نخ سیگار است و افرادی که در تهران زندگی می‌کنند به طور متوسط 5 سال از طول عمرشان کاسته می‌شود. وی افزود: بر پایه این گزارش، سالانه 4 هزار مرگ بر اثر آلودگی هوا در تهران رخ می‌دهد، علاوه بر این تعدادی به بیماری سرطان ریه مبتلا می‌شوند.

وی گفت: سردرد، سرگیجه، بی‌حالی، تهوع، تنگی نفس و در بیماران مسن‌تر عوارض قلبی و تنفسی و در کودکان شیوع اختلالات تنفسی و آسم بیشتر مشاهده می‌شود و همچنین عوارض مانند رنگ پوست تیره، چشمان تیره، چشمان متورم و قرمز، لب‌های سیاه، زبان‌سرخ، بسیار عصبی و تحریک پذیر بودن از عوارض آلودگی هوا است.